10. Sınıf Türk Edebiyatı Çalışma Soruları

Klasik

1- “Şamanizm, sagu, yuğ, demir, güzelleme” sözcüklerinin sizler için çağrıştırdığı anlamları birer cümleyle yazınız.

Şamanizm: Türklerde eski bir inanış,           

Sagu: İ. Öncesi Edeb.de ağıt,

Yuğ:İ. Öncesi dönemde yas töreni ,            

Demir: İ. Öncesi Edeb.de destan motifi

Güzelleme: İ. Sonrsı Edeb.de halk edebiyatı aşk konulu lirik şiirler.

2-  “ Devrin gazetelerinde görülen ilanlar her gün Avrupa’dan yeni bir modanın girdiğini gösterir. Bugün, Büyükdere’de kotra yarışı yapılıyor, ertesi günü İngiliz usulü mobilya satılıyor, bir başka seferinde ecnebi bir kadının “piyano denen ve bizim kanuna benzeyen bir çalgıyı “ istenirse “haremlerde” öğreteceği ilan ediliyordu. Türk insanının da bulunduğu sefaret balolarının, süvarilerin havadisleri ağızdan ağza naklediliyordu.”

     Yukarıdaki metnin edebiyat tarihinin hangi alanıyla ilgili olduğunu yazıp açıklayarak edebiyat tarihinin kapsamlarından( hangi konuları incelediği) beş tanesini yazınız.

Yukarıdaki metin Edebiyat Tarihinin dönemin sosyal yaşantısını incelediğini gösteriyor. Ayrıca, Edebiyat Tarihinin kapsamına yazarın özel hayatı, eserleri, dönemin siyasi yaşamı,  dönemin dili ve tarih bilimi gibi alanlar girer.

3- “Bir Edebiyat tarihçisi yaz tatilinde gittiği bir yerde; o yörenin sanatçısına ait bir türkü dinliyor. Daha da inceleyince söz konusu sanatçının eserlerde bulunmayan türkülerine rastlıyor. Bu türküleri derleyerek bir eser yayınlıyor.” Yukarıdaki metinden hareketle Edebiyat Tarihi’nin kapsamını inceleyiniz.

Edebiyat tarihçisi edebiyat tarihinin; eser-yazar ilişkisini göz önünde bulundurarak yeni bir eser meydana getirmiştir.

4- “Din” Edebiyatın dönemlere ayrılmasında nasıl etkilidir? Açıklayınız.

Din edebiyatın dönemlere ayrılmasında önemli bir yer tutar. Türkler İslam dinine girince edebi hayatta önemli değişiklikler olmuştur. Bu değişiklikler de edebiyat incelemelerinde dönemlere ayrılmada önemli bir unsur olmuştur.

5- “Batı Medeniyeti” Türk edebiyatını etkilerken hangi türlerde kendini nasıl hissettirmiştir?

Tanzimat’tan sonra Batı Edebiyatı’ndan “Roman, hikâye, makale, fıkra, anı” gibi türler edebiyatımıza girmiştir. Bu türler düşünce hayatının ilerlemesinde önemli rol oynamıştır.

6- Türk Destanlarında geçen mitolojik öğelerin kaynakları nedir? Açıklayınız.

Türk Destanlarındaki mitolojik öğelerin kaynağı yaşadıkları coğrafyadır. Dağlar, ırmaklar, ormanlar gibi.

7- Oğuz Kağan düzenlediği şölenden sonra “ Dünya devletim olsun, halkımız da çok olsun!” der. Bu cümle bu destanın hangi idealini yansıtır? Yorumlayınız.

Bu cümle Türklerin dünyaya hakim olma zihniyetini yansıtır.

8- Yapay Destan ile Doğal Destan’ı karşılaştırınız.

Yapay Destanın yazarı bellidir, Doğal destan anonimdir.

Yapay Destan bir olay üzerine yazılır. Doğal destan ise bir süreç gerektirir.

9- Destanların özelliklerinden beş tanesini yazınız.

**  Toplumun ortak görüşlerini yansıtması
**  Olağanüstü özellikler taşıması
**   Kişilerinin seçkin olması (Kral, Han, Hakan...vb.)
**   Milli dilde söylenmiş olması
**   Milli nazım ölçüsüyle söylenmiş olması
**  . Oldukça uzun olması
**  Konuları bakımından savaş, deprem, yangın, mizah, ünlü kişilerin yaşamları şeklinde sıralanabilmesi

10- Ergenekon destanında dönemin zihniyeti ve yaşam biçimi ile ilgili neler söylenebilir?

Askeri olarak savaşçı bir zihniyete sahip oldukları. Göçebe bir yaşam sürdürdükleri.Hayvancılık. Demircilik

11-  Şehname, Kalevela, Şinto, İgor hangi ülkelere aittir? Destan türünü yazarak , destan türlerini kısaca açıklayınız.

İran/ Fin/ Japon / Rus /  Doğal destanlardır.

Millet hayatında derin izler bırakan Çekirdek, oluşum, yayılma dönemleri olan anonim destanlardır.

12- Aşağıdaki  dörtlüğün ölçüsünü ve duraklarını gösteriniz.    Redif ve kafiyelerini bulunuz.

Nice bir besleyesin, bu kadd ile kameti

Düştün dünya zevkine unuttun kıyameti

Dürüst kazan, ye yedir, bir gönül ele getir

Yüz kabeden yiğrektir, bir gönül ziyareti

                                                         Yunus Emre

 7+7 : 14’lü hece ölçüsüyle yazılmıştır.

- İ : redif              - et : tam uyak

13- ‘Şamanizm, opera, minyatür, yuğ, tasavvuf, bozkurt, aruz, göktanrı, kaside, roman,gazete, batılılaşma’ sözcüklerini ait oldukları dönemi düşünerek aşağıdaki uygun yerlere yazınız.

* İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı : Şamanizm, yuğ, bozkurt, göktanrı

* İslami Dönem Türk Edebiyatı     : Minyatür, tasavvuf, aruz, kaside

* Batı Etkisindeki Türk Edebiyatı  : Opera, roman, batılılaşma, roman

14- Edebiyat-tarih ilişkisi ve etkileşimi hakkında bilgi veriniz. Sonuçlarını kısaca açıklayınız.

Edebiyat ile tarih birbirinden ayrılamayan ve birbirinin ürün ve verilerini kullanan bilim dallarıdır.Edebi eserlerin yazıldıkları dönemin zihniyetini yansıtmaları onların tarih ile nasıl bir ilişki içinde olduğunu göstermeye yeterlidir.Tarih, verilerini edebi eserlerden de karşılayabilir.Çünkü;edebi eserler tarihe kaynaklık eden en önemli belgelerden biridir.Bunun yanında edebiyat da bir bilim dalı olarak edebi eserlerin açıklanmasında tarihi verilerden yararlanabilir.

15- Edebiyat tarihinin kapsamını (hangi konuları incelediğini) yazınız.

Edebi türlerin gelişimini inceler / Dönemin siyasi olaylarını inceler. / Sanatçıların hayatlarını inceler.

Dönemin sosyal hayatını inceler. / Sanatçıların eserlerini inceler.

16- Uygarlık tarihini oluşturan kültür tarihlerini başlıklar halinde yazınız.

Felsefe Tarihi – Dinler Tarihi – Ekonomi Tarihi – Siyaset Tarihi – Edebiyat Tarihi – Bilim Tarihi – Mimarlık Tarihi – Askeri Tarih

17- Kaşgarlı Mahmut’un Türk boyları arasında gezerek derlediği aşağıdaki atasözlerinin Türkçe karşılıklarını  karşılarına yazınız.

Agılda oglak togsa arıkta otı öner :  Ağılda oğlak doğsa ırmakta otu biter.

Uma kelse kut kelir                :  Eve konuk gelse uğur da gelir.

Yılan kendü egrisin bilmes tevi boynun egri tir :  Yılan kendi eğrisini bilmez;deveye boynun eğri dermiş.

18- Aşağıdaki şiirin kafiye ve redifini, ölçüsünü, duraklarını,kalıbını, kafiye örgüsünü gösteriniz.

      Alp Er Tunga / öldi mü

      Issız ajun / kaldı mu

      Ödlek öçin / aldı mı

      Emdi yürek /  yırtılır

-l’ler yarım kafiye; -di mü redif; ölçü hece ölçüsü; kalıp 4+3=7’li hece ölçüsü; kafiye şeması aaab

               

19- ‘Sagu ve Koşuk’ adlı nazım şekillerinin tanımını yaparak bu türlerin benzerliklerini ve  farklı yönlerini ayrı ayrı yazınız.

Sagu : Ölen kişinin ardından söylenen şiirlerdir.

Koşuk: Aşk,kahramanlık, savaş vb. konularda yazılan şiirlerdir.

Benzerlikleri: Nazım birimleri dörtlük, ölçü hece ölçüsü, kafiye şeması aaab, cccb şeklindedir.

Farklılıkları: Sagu’da tema ölüm; koşuk’ta aşk,kahramanlık vb.’dir. Nazım şekli olarak biri koşuk’tur; diğeri ise sagu’dur.

20- Türk edebiyatının dönemlere ayrılmasında; ölçütler nelerdir?

Türk edebiyatının dönemlere ayrılmasında;

kültürel değşim,  dini değişim, coğrafi değişim,  lehçe ve şive ayrılıkları etkili olmuştur.

21- Türkler tarih boyunca hangi alfabeleri (abeceleri) kullanmışlardır?

Türkler önce Göktürk Alfabesini, sonra Uygur Alfabesini, Arap Alfabesini ve son olarak Latin Kökenli Türk Alfabesini kullanmışlardır. Bunun dışında Kril, Soğd, Çin Alfabeleri gibi değişik alfabeleri kullanan boylar da olmuştur.

22- Türklerin destanlarından beş tanesinin adını yazınız. (İslâmiyet öncesi )

Alp Er Tunga Destanı, Oğuz Kağan Destanı, Yaratılış Destanı, Ergenekon Destanı, Şu Destanı, Atilla Destanı, Bozkurt Destanı, Türeyiş Destanı, Göç Destanı.

23- Oğuz Kağan destanında ne gibi olağanüstülükler vardır? Bunun nedeni nedir?

Destanda olağanüstü olaylar :İlk sütü emip bir daha emmemesi,kısa sürede konuşmaya başlaması,evlilikleri (eşlerinin ortaya çıkışı ) ,bir boz kurdun yol göstermesi,vezirin rüyasında gördüğü ok ve yayın çocukları tarafından bulunması....

Bunun nedeni :Destanlarda masal unsurları bulunur.Gerçek bir olay dilden dile aktarılarak devam eder ve her anlatan kendi hayal gücünden eklemeler yapar.

24- Doğal destan ile yapma destan arasındaki benzer ve farklı yönleri yazınız.

Her ikisi de bir olay üzerine söylenir veya yazılır. Şiir biçimi kullanılır. Yapay destanlarda değişik nazım biçimleri kullanılır ama doğal destanlarda genelde dörtlük kullanılır. Doğal destanların söyleyeni zamanla unutulur, anonim olur ve toplumu ilgilendiren önemli bir olay üzerine söylenir. Yapay destanlar ise her konu ve olay üzerine söylenebilir.( Yemek destanı, pire destanı gibi)

25- Alp Er Tunga öldi mü     (Alp Er Tunga öldü mü)

Issız ajun kaldı mu         (Kötü dünya kaldı mı)

Ödlek öçin aldı mu         (Felek öcünü aldı mı)

Emdi yürek yırtılur          (Şimdi yürek yırtılır)           

Yukarıdaki şiiri göz önünde bulundurarak İslamiyet Öncesi Türk Şiirinin özelliklerini yazınız.

Öz Türkçe kullanılmış, nazım birimiz dörtlüktür, hece ölçüsü kullanılmıştır. Sagularda ölüm teması işlenmiştir.

Doğru Yanlış

( D ) Türk edebiyatı başlangıcından günümüze kadar üç farklı uygarlığın etkisinde gelişmiştir.

( Y ) Tanzimat Fermanının ilanıyla edebiyatımızda Divan Edebiyatı dönemi başlamıştır.

( D ) Batı edebiyatının etkisiyle birçok edebî tür edebiyatımıza girmiştir. 

( D ) Eski Türk edebiyatında “sav, sagu, koşuk ve destan” gibi sözlü ürünler vardır.

( Y ) Türk edebiyatının yazılı dönemi Uygur metinleriyle başlar.

( D ) Göktürk alfabesi milli bir özellik gösterir.

( Y ) Koşma ve gazele benzeyen lirik şiirlere sözlü edebiyat döneminde kopuz adı verilir.

( Y ) Türklerin çıkardığı ilk özel gazete Takvim-i Vakaye’dir.

( D ) Destan döneminde olağanüstü olaylar sıkça görülür.

( D ) Hayat Ağacı miti Uygur destanlarında görülür.

( Y ) Uygur metinlerinde  Arap yazısı kullanılmıştır.

(  D ) Kutadgu Bilig adlı eserin Viyana nüshası Uygur harfleriyle yazılmıştır.

(  Y) Divan-ı Hikmet din dışı konuların işlendiği bir mesnevidir.

(  D ) Atabetü’l Hakayık’ta Hakaniye lehçesinin özellikleri görülür.

(  D ) 12. yy. şiirlerinde  Dini-tasavvufi konular işlenmiştir.

( Y ) Mesnevi sözlü edebiyat dönemine ait bir türdür. 

( D ) Yaşama tarzı, sanat ve edebiyat eserlerini etkiler. 

( Y )  Destanlar günümüze yazılı metinler ile taşınmıştır. 

( D )  ‘Hayat ağacı’ miti Uygur destanlarında görülür. 

( Y )  Kül Tigin Abidesi, Uygur Yazıtları içinde yer almaktadır. 

( D ) Kül Tigin Abidesi, Göktürk Yazıtlarında geçmektedir. 

( D ) ‘Tercüman-ı Ahval’ adlı gazeteyi Şinasi çıkarmıştır. 

( D ) Destan türünün ilk örnekleri İslamiyet Öncesi Türk Edebiyat Dönemi’ne aittir. 

( Y ) Edebiyat Tarihi, toplumların yaşamlarını her bakımdan inceler. 

( Y )  Gazellerin nazım birimi dörtlüktür. 

( D ) Türk Edebiyatı, tarih boyunca pek çok kültürden etkilenmiştir.

( D )  İslamiyet’in kabulü Türk Edebiyatında köklü değişikliklere sebep olmuştur.

( Y )  İslamiyet’ten önceki yazılı kaynaklar günümüze kadar ulaşmamıştır.

( Y )  Edebiyat tamamen hayallere dayanan ve malzemesi dil olan  bir sanat dalıdır. 

Boşluk Doldurma

*** Sözlü edebiyat  MİTOLOJİK dönemde oluşmaya başlamıştır.

*** Geleneksel olarak yayılan veya toplumun  hayal gücü etkisiyle biçim değiştiren, evrenin doğuşu ile ilgili hayalî alegorik anlatımı olan halk hikâyesine MİT denir.

*** Ölen birinin ardından duyulan acıyı dile getiren şiirlere İslamiyet’ten önceki dönemde  SAGU, Halk Edebiyatında AĞIT, Klasik edebiyatta ise MERSİYE denir.

*** Şu Destanı, SAKA Türklerine aittir.

*** Karahanlılar ……ARAP…….alfabesini kullanıp ……………TÜRKÇE……. konuşmuştur.

*** Koşuk’un halk edebiyatındaki karşılığı KOŞMA….……;divan edebiyatındaki karşılığı…GAZEL…………dır.

*** Oğuz Kağan Destanı tek kişinin maceralarının anlatılması bakımından Homeros’un …İLYADA destanına   benzer.

*** Atabet’ül Hakayık , HAKİKATLERİN EŞİĞİ  anlamına gelir ,eser…EDİP AHMET YÜKNEKİ.. tarafından kaleme alınmıştır

*** Mitler …DESTAN ( SÖZLÜ EDEBİYAT )…. döneminde ortaya çıkmıştır.

*** Eski Türklerde halkı eğitip eğlendiren halk şairlerine …OZAN… denirdi.

*** Orta Çağ KAVİMLER GÖÇÜ ile başlar; İSTANBUL’UN FETHİ ile sona erer.

*** Türeyiş Efsanesi UYGUR TÜRKLERİ’ ne ; Yaratılış Efsanesi ALTAY TÜRKLERİ’ ne ait destanlardır.

*** Destan İSLAMİYET ÖNCESİ’nde; halk hikayesi 15. YY’da; mesnevi 11. YY’da; roman ise 19. YY’da ortaya çıkmıştır.

*** Ergenekon Destanı’na göre ergene  ‘SARP ;  kon  ‘GEÇİT”  demektir.

*** İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatında ölenlerin ardından söylenen, onun dürüstlüğünü, iyiliklerini ve erdemlerini anlatan şiirlere SAGU denir.

***Sözlü Türk edebiyatı bilinmeyen dönemde oluşmaya başlamıştır. Günümüz atasözleri gibi özlü ve kısa sözlere İslamiyet’ten önceki edebiyatta SAV adı verilirdi. 

*** Koşuk AŞK, DOĞA, KAHRAMANLIK gibi konuları işlemesi bakımından halk edebiyatımızdaki koşmaya benzer.

*** Koşuk’un halk edebiyatındaki karşılığı KOŞMA-GÜZELLEME divan edebiyatındaki karşılığı GAZEL dır.

*** Bir kişi veya durumu olduğunda fazla ya da daha az gösterme sanatına MÜBALAĞA (ABARTMA)  denir.

Çoktan Seçmeli

1- Aşağıdakilerden hangisi destan dönemi sözlü edebiyat ürünlerinden birisi değildir ?

a) Sav                     b) Sagu   c) Koşuk d) Destan                e) Mesnevi

2-  Aşağıdakilerden hangisi doğrudan edebiyat tarihinin kapsamına girmez  ?

a) Siyasi Olaylar        b) Yazınsal Ürünler                 c) Edebiyat Akımlar   

d) Teknolojik Gelişmeler         e ) Edebi şahsiyetlerin hayatı

3- Aşağıdakilerden hangisi İslâmiyet öncesi Sözlü ürünlerden biri  değildir  ? 

a) Sav   b)  Sagu      c)   Tuyuğ  d)  Destan       e)  Koşuk

4- Aşağıdakilerden hangisi Türklerde görülen mitolojik öğe değildir?

a)  Kılıç     b)  Demir   c)  Bozkurt    d) Afrodit     e)  At

5-  Aşağıdakilerden hangisi İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı için söylenemez?

a) Sözlü ve Yazılı olmak üzere iki grupta incelenir.

b) Destanlarda milli özellikler görülür.

c) Yazılı edebiyat, sözlü edebiyata göre daha güçlüdür.

d) Sözlü ürünlerin büyük bir kısmı Divan-ı Lügati’t-Türk adlı eserle günümüze ulaşmıştır.

e) Oğuz Kağan, Büyük hun hükümdarı Metehan’dır.

6- İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı'nda ölen kimselerin ardından söylenen şiirlerdir. Ölenin kişiliğini, yiğitliğini, erdemlerini işler. Ana temalar kahramanlık ve ölümdür. Bazılarında canlı doğa betimlemelerine de rastlanır. Dörtlüklerle düzenlenir. Hece ölçüsünün kısa kalıplarıyla söylenir. Kafiye dizilişi genellikle "aaab/cccb..." biçimindedir. (Koşma tipi) Konusu yönünden "ağıt" türüne benzer.
Bu parçada özellikleri anlatılan nazım türü, aşağıdakilerden hangisidir?

a)Koşuk     b)Sagu     c)Mersiye    d)Sav    e)Destan

7- Aşağıdakilerden hangisi doğal Türk destanlarından değildir?

a)Oğuz Kağan Destanı              b)Alp Er Tunga Destanı

c)Türeyiş Destanı           d)Ramayana        e)Ergenekon Destanı

8- "Göktürk Yazıtları" ile ilgili aşağıdaki açıklamaların hangisinde bilgi yanlışı vardır?

A) Yalnız, yazılı edebiyatımızın değil, edebiyatımızda "hitabet" türünün de ilk örneğidir.

B) Vezir Tonyukuk, Kül Tigin ve Bilge Kağan adına di­kilmiş üç anıttan oluşur.

C) Dil Uygurca, kullanılan alfabe Uygur alfabesidir.

D) Doğu Göktürklerin İlteriş Kutlug Kağan dönemin­deki Türk birliğini kurma çabaları anlatılır.

E) Kitabeleri yazan sanatçı Yollug Tigin’dir.

9- Aşağıdaki destanlardan hangisi farklı bir döneme aittir?

A)Oğuz Kağan Destanı               C) Yaratılış Destanı

B)Manas Destanı     D)Şu Destanı  E) Göç Destanı

10- Aşağıdakilerden hangisi İslamiyet öncesi Türk edebiyatına ait şiirin ve bu dönemin  bir özelliği değildir?

A) Bu dönemdeki ilk yazılı belgeler Orhun Yazıtla-rı'dır.

B) Şiirler "kopuz" denilen saz eşliğinde söylenmiştir.

C) Ürünlerin  anonim olma özelliği taşır.

D) Dini konulara ve tasavvufa yöneliş bu dönemde başlamıştır.

E) Şiir birimi dörtlük; ölçü, hece ölçüsüdür.

11- İslam öncesi Türk edebiyatı ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A)Sözlü ve yazılı ürünler ortaya konmuştur.

B)Şiirler cönk adı verilen yapıtlarda toplanmıştır.

C)Yabancı dillerin etkisinden uzak, arı bir Türkçe kul­lanılmıştır.

D)Şiirler, kopuz denen saz eşliğinde söylenmiştir.

E)Şiirlerde yarım uyak ve rediften yararlanılmıştır.

12- Aşağıdakilerin   hangisinde,   "islamiyet Öncesi   Türk Edebiyatı" ile ilgili bilgi yanlısı vardır?

A) Biçim ve öz bakımından yabancı etkilerden uzaktır.

B) "Yazılı ve sözlü edebiyat" olarak iki kola ayrılır.

C) Şairlere, “şaman, kam, baksı, ozan" gibi değişik adlar vermiştir.

D) Ürünlerin çoğu, "sığır, şölen, yuğ" adı verilen tören­lerde söylenir.

E) "Orhun Abideleri” Uygurlar döneminde yazılmıştır.

13- Bu dönem, Orta Asya Türklerinin ortaya koydukları sözlü ve yazılı ürünleri kapsayan, başlangıcı kesin olarak bilinmeyen, fakat X. yy 'a kadar süren edebi dönemdir.

Yukarıda sözü edilen dönem edebiyatımızın hangi dönemidir?

A)İslamiyet Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı.

B)İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı

C)Tanzimat Edebiyatı.

D)Servet-i Fünun Edebiyatı.

E)Fecr-i Ati Edebiyatı.

14-  İslam öncesi Türk edebiyatı İle ilgili aşağıdaki yargıların hangisinde bilgi yanlışı vardır?

A)Şiir alanında verilen ürünler içinde tuyuğlar öne çık­mıştır.

B)Şiir söyleyenlere ozan, kam, baksı, şaman gibi ad­lar verilir.

C)Şiirler, dörtlükler şeklinde ve hece ölçüyle söylen­miştir.

D)Şiirler, kopuz denen üç telli saz eşliğinde söylenir.

E)Şiirde sade dil ve yarım uyak kullanılmıştır.

15- Aşağıdakilerden hangisi, İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı ile Halk Edebiyatının or­tak özelliklerinden biri değildir?

A)Nazım biçimlerinin mani, türkü, koşma ol­ması

B)Hece ölçüsünün kullanılması

C)Kahramanlık, aşk ve güzellik konularının iş­lenmesi                   

D)Yarım uyak kullanılması

E)Anlatımın yalın olması