Didaktik Şiir

Didaktik Şiir

Belli bir konuda öğüt ve bilgi veren, bilimin metot ve prensiplerini, sanat eserlerinin güzel yönlerini öğreten, ahlaki, kültürel dersler veren şiirlere ‘didaktik (öğretici) şiir” denir.

Şairin temel amacı bir düşünceyi, bir bilgiyi aktarmak ve öğüt vermektir. Bunlar okurun aklına seslenir. Bu nedenle didaktik şiirler duygusal yönden zayıftır. Duygu yönü az olduğundan kuru bir anlatımı vardır. Dil ve anlatım bakımından pek değer taşımaz. Bu şiirlerin bilgi ve felsefî yönü ağırlıklıdır. Manzum hikayeler, yergiler, fabllar bu türe girer. 

Didaktik şiirin tarihi eski Yunan'a dayanır. Hesiodos (MÖ 8. yüzyıl) İşler ve Günler adlı eserinde ahlak, tarım ve gemicilik üzerine düşüncelerini, kolayca akılda kalması amacıyla şiirin olanaklarından yararlanarak bu türde kaleme almıştır.

Türk edebiyatının Orta Asya’da oluşturduğu, Yusuf Has Hacip’in ‘Kutadgu Bilîg”. Edip Ahmet Yükneki’nin ‘Atabet-ül Hakayık” adlı eserleri bazı bilgileri, doğruları öğretmek amacıyla oluşturulduğu için didaktik şiir sayılır.

Divan edebiyatı döneminde kaleme alınan, Âşık Paşa’nın “Garipnâme”, Nâbi’nin “Hayriyye” ve “Hayrabât’ adlı eseri de didaktik nitelikler taşımaktadır.

Türk edebiyatında Nabi (1614-1712), Ziya Paşa (1825-1880), Tevfik Fikret (1867-1915), Ziya Gökalp (1875-1924) didaktik şiirin başarılı örneklerini vermiş sanatçıların başında yer almaktadır.

DİDAKTİK ŞİİR ÖRNEKLERİ:

İnsanlığa dürüst davran

İnsan küçük büyük evran

İnsanlara hakça davran

Koltuk sana bâki değil

(Yunus Emre)

Güzel dil Türkçe bize,
Başka dil gece bize.
İstanbul konuşması
En sâf, en ince bize.

(Ziya Gökalp)

İster isen anlamak cihânı,

Öğrenmeli Avrupa lisânı.

Bilmek gerek ordaki fünunu.

Terk eyle taassub u cünûnu.

Taklit ile aslını unutma,

Milliyetini hâkir tutma.

(Ziya Paşa)

Tüfekle oynama yavrum

Şakacığı bile çirkin

Bir canlıyı öldürmenin.

(Tahsin Saraç)

Ayinesi iştir kişinin lafa bakılmaz

Şahsın görünür rütbe-i aklı eserinde

(Ziya Paşa)

Nush ile uslanmayanı etmeli tekdir

Tekdir ile uslanmayanın hakkı kötektir

(Ziya Paşa)

İki saban yap kendine evinde

Biri parçasız olsun, biri parçalı

Biri kırılırsa ötekine koşarsın öküzleri

Dingil için defne ve karaağaç iyidir

En az onlar kurtlanır

Güçlü bir çift öküz bul dokuz yaşlarında

Bu yaş öküzlerin delikanlılık çağıdır

İşe en elverişli oldukları çağ

Çift sürerken kavgaya tutuşmaz

Sabanı kırıp işi yarım bırakmazlar

                                                   Hesiodos