10. Sınıf Dil ve Anlatım Ders Kitabı Cevapları (Anlatımın Oluşumu)

7. Anlatımın Oluşumu

Hazırlık

Dizelerinin sırası karıştırılmış aşağıdaki şiiri ve cümlelerinin yeri karıştırılmış nesir parçalarını an­lamlı birer metin hâline getiriniz.

CEVAP:

Kimsesiz odanda kış geceleri,

İçin ürperdiği demler beni an!

De ki: Rüzgâr değil, odur haykıran!

De ki: Odur sarsan pencereleri,

v Evrende gördüğümüz, binlerce ışık yılı yarıçapında dev galaksileri bile atomun oluşturduğunu biliyor musunuz?

v Biliyorsunuz da hiç düşündünüz mü?

v Düşündüğünüzde ve evreni "tümevarım" metoduyla incelediğinizde en küçük parçaların en büyük yapıları oluşturduğunu görürsünüz.

v İnsan da böyle değil midir?

v Gözümüzle göremediğimiz atomlar hücreleri, hücreler dokuları, dokular organları, organlar sistemleri oluşturmaz mı?

v Peki dil için aynı şeyleri düşünebilir miyiz?

Cümleler arasındaki bütünlüğü oluşturan öğeleri belirleyiniz.

CEVAP:

·      Her cümlenin kendinden önceki cümleye dil ve düşünce yönlerinden iyice bağlanması

·      Önce verilen bilgilerle sonrakiler arasında bir ilişki ve bir bütünlüğün olması

·      Cümleler arasında doğal geçişlerin kurulması

·      Boşlukların bırakılmaması

·      Bağdaşıklık kurallarına uyulması

·      Bağlaşıklık kurallarına uyulması

Metin İnceleme

1.         İlk metinde dil bilgisi kurallarına ve sözcüklerin anlam bağlantısına uyulmuş mudur? Metinden hareketle açıklayınız.

CEVAP:

Uyulmamıştır. Çünkü metinde dilbilgisi kuralları adeta yok sayılmış, Türkçe ve yabancı kelimeler uyumsuz bir şekilde bir arada kullanılmış, anlamsız kelimeler kullanılmış, kelimelerin büyük bir çoğunluğu yanlış telaffuz edilmiş, cümlelerde bağlaşıklık ve bağdaşıklık kurallarına uyulmamış, bağdaştırmalar yanlış ve anlamsız yapılmış…

2.    İlk metinde ifade edilenler hâlin gereğine uygun mudur? Niçin?

CEVAP:

Uygun değildir. Çünkü bir olay veya durum karşısında insanların tavır, düşünce ve hislerini dile getirme tarzları her dilde bellidir.  Ancak bu metinde ifade edilenler, doğru ve güzel bir dile ait değildir. Dolayısıyla metinde alışılmamış bağdaştırmalar bir hayli fazla yapılmıştır.

3.    İlk metindeki anlatım bozuklukları metni nasıl etkilemiştir? Tartışarak belirtiniz.

CEVAP:

Anlatım bozuklukları metni elbette olumsuz etkilemiştir. Çünkü metni oluşturan söz ve söz öbekleri arasındaki anlam ve mantık bağıntısına uyulmamış, metni oluşturan söz öbekleri arasındaki dil bilgisiyle ilgili unsurlar göze ve kulağa rahatsızlık verecek şekilde yanlış kullanılmıştır.

4.    İlk metindeki konuşmalar dilimize zarar vermekte midir? Dilimizi korumanın, doğru ve güzel ko­nuşmanın önemini düşünerek tartışınız. Sonuçları sözlü olarak ifade ediniz.

CEVAP:

İlk metindeki konuşmalar dilimize hem de çok zarar vermektedir.

5.    Yazar, ikinci metinde bağdaştırma ve bağlaşıklık kavramlarını nasıl tanımlıyor? Örneklerle açıklayınız.

CEVAP:

Sözcüklerin yeni bir anlam ifade etmek için bir araya gelerek oluşturduğu söz gruplarına bağdaştırma denir. Bağdaştırmalar, yaygın olarak kullanılan sözcüklerle oluşturulabildiği gibi birbiriyle anlamca pek uyuşmayan sözcüklerle de oluşturulabilir. Bağdaştırma, sanatsal metinlerde çok sık rastlanan bir özelliktir. Örneğin; “şehrin kalesi” ifadesi alışılmış bağdaştırma iken “aşkın kalesi” ifadesi alışılmamış bağdaştırmadır.

Metni oluşturan söz öbekleri arasındaki dil bilgisiyle ilgili unsurların göze ve kulağa seslenmesine ise bağlaşıklık denir. Buna göre; adıllar, belirteçler, ön adlar, tamlamalar, durum ekleri, fiil çatısı, cümle öğeleri ve vurgusu vb. bağlaşıklık unsurlarıdır. Örneğin; dilbilgisiyle ilgili anlatım bozuklukları bağlaşıklığa uymayan anlatım bozukluklarıdır.

6.    İkinci metinden hareketle bağdaştırmaların kaça ayrıldığını ve işlevlerini örnekler vererek açıklayınız.

CEVAP:

Alışılmış ve alışılmamış olmak üzere iki tür bağdaştırma vardır. Aşağıdaki tabloda bir şiir üzerinde alışılmış ve alışılmamış bağdaştırma örnekleri görülmektedir:

SANA, BANA, VATANIMA VE ÜLKEMİN İNSANLARINA DAİR “Telgrafın tellerini kurşunlamalı…’’ Öyle değildi bu türkü bilirim Bir de içime -Her istasyonda duran sonra tekrar yürüyen- Bir posta katarı gibi simsiyah dumanlar dökerek Bazen gelmesi beklenen bazen ansızın çıkagelen Haberler bilirim mektuplar bilirim. Gamdan dağlar kurmalıyım Kayaları kelimeler olan Kırk ikindi saymalıyım Kırk gün hüzün boşaltan omuzlarıma saçlarıma Saçlarının akışını anar anmaz omuzlarından Baştan ayağa ıslanmalıyım Gam dağlarına çıkıp naralar atmalıyım. …                                                     Erdem BAYAZIT	ALIŞILMIŞ BAĞDAŞTIRMALAR	ALIŞILMAMIŞ BAĞDAŞTIRMALAR
	·      Telgrafın telleri ·      İstasyonda duran, yürüyen ·      Simsiyah dumanlar dökerek ·      Gelmesi beklenen ·      Ansızın çıkagelen ·      Baştan ayağa ıslanmak ·      Dağlara çıkmak ·      Naralar atmak	·      Gamdan dağlar kurmak ·      Kayaları kelimeler olan ·      Omuzlarıma saçlarıma hüzün boşaltan ·      Saçlarının akışını anmak ·      Gam dağlarına çıkmak

Anlama ve Yorumlama

1.etkinlik

Tabloda verilen özellikleri, incelemedeki metinlerden hareketle doğru - yanlış (D/Y) olarak değerlendiriniz.

CEVAP:

ÖZELLİKLER	1. Metin	2. Metin
Önce verilen bilgilerle sonrakiler arasında bir ilişki, bir bütünlük var.	D	D
İfadeler hâlin gereğine uygun kullanılmış.	D	D
Dil bilgisi kurallarına uymamaktan doğan anlatım bozuklukları var.	D	Y
Anlam ilişkilerine dikkat etmemekten kaynaklanan bozukluklar var.	D	Y
Ses akışını ve ahengi bozan unsurlar kullanılmamıştır.	Y	D

2. etkinlik

Aşağıdaki metinlerde bağdaştırmaları ve dilin hangi işlevlerde kullanıldığını sözlü olarak ifa­de ediniz.

CEVAP:

Şiirde bulunan bağdaştırmalar şiir üzerinde renkli harflerle belirginleştirilmiştir. Ayrıca bu metinde dil şiirsel (sanatsal) işlevde kullanılmıştır. 

Çoban Çeşmesi

Derinden derine ırmaklar ağlar. Uzaktan uzağa çoban çeşmesi...

Ey suyun sesinden anlayan bağlar,

Ne söyler şu dağa çoban çeşmesi...

Gönlünü Şirin'in aşkı sarınca

Yol almış hayatın ufuklarınca,

O hızla dağları Ferhat yarınca Başlamış akmaya çoban çeşmesi...

Leylâ gelin oldu, Mecnun mezarda,

Bir susuz yolcu yok şimdi dağlarda, Ateşten kızaran bir gül arar da.

Gezer bağdan bağa çoban çeşmesi,

Ne şair yaş döker, ne âşık ağlar,

Tarihe karıştı eski sevdalar

Beyhude seslenir, beyhude çağlar

Bir sola, bir sağa çoban çeşmesi...

Faruk Nafiz ÇAMLIBEL

Mensur metin

Yapılan her şey sanat değildir. Yapılanın sanat eseri olabilmesi için o şeyin mutlaka bir sanatçı tara­fından yapılmış olması gerekmez, ünlü bir sanatçı beyaz bir kâğıda rastgele resimler çizse ve boya dökse ortaya çıkan, sanat eseri olamaz. Eser, yapandan dolayı müzeye konabilir veya çok paraya satılabilir. Buna "kerameti kendinden" denir. Bunun tersi de mümkün. Sanatla ilgisi olmayan biri, sanat kaygısı gütmeden bir şey yapsa yapılan şey estetik değer taşıyorsa sanat eseri sayılır. Kısaca ister eski ister ye­ni yapılmış olsun, kim tarafından ve nasıl yapılırsa yapılsın, estetiği olan, izleyene haz veren, ilgi çeken her şey sanat eseridir.

Vedat ERKUL Şiirde geçen ifadesiyle ırmakların ağlaması normal bir durum mudur? Günlük hayatta kar­şılaşılmayan yani hâlin gereğine uymayan ifadeleri her iki metinden bulunuz.

CEVAP:

Irmakların ağlaması normal bir durum değildir. Buna alışılmamış bağdaştırma denmektedir. Günlük hayatta karşılaşılmayan yani hâlin gereğine uymayan ifadeler, metin üzerinde renkli harflerle belirginleştirilmiştir.

Metinlerin temasını bulunuz.

CEVAP:

Birinci metnin teması “ayrılık, hasret, gurbet”, ikinci metnin teması ise “estetik”tir.

3. etkinlik

Öğrendiğiniz bilgileri dikkate alarak aşağıdaki zihin haritasında bulunan boşlukları doldurunuz.

CEVAP:

 

4. etkinlik

Aşağıda dilde bağlaşıklığı ve bağdaşıklığı bozan bazı unsurlar verilmiştir. Örnek cümleler­le "bağlaşıklık ve bağdaşıklık kurallarını" eşleştiriniz.

CEVAP:

Yarışanlar tanıdıktı ama tanımamış gibi davrandım.	Nesne eksikliği
Adamın morali bozuldu bunun üzerine kürsüden indi.	Özne eksikliği
Bilgisayarlar yeni ama kapasitesi fazla değildi.	Ek fiil eksikliği
Kimi zaman bir ölüye ağıt kimi zaman bir yiğide koşma bestelendi.	Yüklem eksikliği
Müşteriye hizmet kaliteli ve hızlı olması gerekir.	Ek eksikliği
Derse iyi çalışmalı testler de çözülmelidir. (not: Bu cümledeki anlatım bozukluğu, kitapta -sehven- düzeltilerek yazılmış, dolayısıyla da tashih hatası yapılmıştır.)	Çatı uyumsuzluğu
Sen ve ben ne iyi anlaşıyorum.	Özne-yüklem uyumsuzluğu
Yarışmalarda kültürel ve sanat sorularını iyi cevaplarım.	Tamlama yanlışı
Kasanın şifresini bana alçak sesle fısıldadı.	Gereksiz sözcük kullanılması
Burada ucuza buzdolabı tamir edilir.	Sözcüğün yanlış yerde kulla­nılması
Erken yaşta eğitim önemlidir. Bilindiği gibi ağaç yaşken düzelir.	Kalıplaşmış ifadelerin bozulması
Yarışmada üçüncü olduğuna sevindim.	Anlam belirsizliği
Kesinlikle yarın gelebilir.	Anlamca çelişen sözcüklerin kullanılması
Başarınızla bütün ülkeyi hatta şehrimizi ve bizi sevindirdiniz.	Mantık hatası

Cümlelerin doğru şekillerini söyleyiniz.

CEVAP:

Yarışanlar tanıdıktı ama onları tanımamış gibi davrandım.

Adamın morali bozuldu, bunun üzerine adam kürsüden indi.

Bilgisayarlar yeni idi; ama kapasitesi fazla değildi.

Kimi zaman bir ölüye ağıt yakıldı, kimi zaman bir yiğide koşma bestelendi.

Müşteriye hizmetin kaliteli ve hızlı olması gerekir.

Derse iyi çalışılmalı testler de çözülmelidir.

Sen ve ben ne iyi anlaşıyoruz.

Yarışmalarda kültürel soruları ve sanat sorularını iyi cevaplarım.

Kasanın şifresini bana fısıldadı. (“alçak sesle” gereksiz)

Burada buzdolabı ucuza tamir edilir.

Erken yaşta eğitim önemlidir. Bilindiği gibi ağaç yaşken eğilir. (“düzelir” yanlış)

Yarışmada senin üçüncü olduğuna sevindim. / Yarışmada onun üçüncü olduğuna sevindim.

Kesinlikle yarın gelecek. / Yarın gelebilir.

Başarınızla şehrimizi ve bizi hatta bütün ülkeyi sevindirdiniz.

5. etkinlik

Aşağıdaki metinde bulunan "bağdaştırmaları" gösteriniz.

CEVAP:

Bahar geldi kirazım yine çiçek açtı. Şimdi dallar arasında görkemli bir düğün sürüyor. Çiçeklerin dü­ğünü... Yüz binlerce ak ve cilalı çiçekleriyle güneşte ya da ay ışığında, pırlantalara bezenmiş gibi pırıl pı­rıl ışıldayan bir mandalina ya da portakal ağacını gözünüzün önüne getirin. İşte o ağacın üzerinde yüz binlerce düğün yapılmaktadır.

Kiraz çiçekleri / düğün yapıyor. Sabahlan kuşlar gelip şarkılar söylüyor dallar arasında. Gece ay ışık­ları altında göğün mavisine doğru dipdiri, bembeyaz çiçeklerden bir buğu yükseliyor.

Ali ÇOLAK

6. etkinlik

Gruplara ayrılarak aşağıdaki metinleri inceleyiniz. Bütün cümlelerin bir tema etrafında bir­leşmesi gerekirken bu birleşmeyi bozan cümleleri gösteriniz.

CEVAP:

I.         Bu kitap, sanat yaşamımın değişik dönemlerinden seçilmiş ürünlerden oluşuyor.

II.    Ağırlık, 1970'lerden önce yazdığım şiirlerde.

III.Son beş yılda dergilerde birçok şiir yayımladım ancak bu şiirleri kitaba almadım.

IV. Anılarımda da belirttiğim gibi bunlar kendimle uzun bir hesaplaşmadan sonra oluşan şiirler.

V. Dolayısıyla beni bütün yönlerimle okurlarıma tanıtacaktır.

I.  Okuduğunuz bir eserin nitelikli olup olmadığını mı anlamak istiyorsunuz?

II.        Bu, seçici bir okurun yanıtlaması gereken ilk sorudur.

III.Onu birkaç ay sonra tekrar ele alın.

IV.  Kötüyse okumaya değmez; iyi ise değişik bir tatla karşınıza çıkar.

V. Size yepyeni ufuklar açar.

7. etkinlik

Aşağıdaki metinde yazarın amacı nedir?

CEVAP:

Yazarın amacı; insan hayatında kaderin önemli olduğunu ve insanların karşılaştıkları zorluk ve sıkıntıları göğüsleyebileceğini okuyucuya anlatmaktır.

Bu amaç onu bağdaştırma yaparken "alışılmış" ve "alışılmamış" tercihinde hangi bağdaş­tırma türüne yöneltmiştir?

CEVAP:

Metinde alışılmamış bağdaştırma örnekleri daha fazla dikkat çekmektedir. Alışılmamış bağdaştırmalar, metin üzerinde renkli harflerle belirginleştirilmiştir.

Akla aykırı olduğu için inanıyorum." diyen Latin şairinin herhalde bir bildiği vardı. Gerçekte çevre­mizde olup bitenlerin kahir ekseriyeti önceden tahmin edilemeyen, hesaba geçirilemeyen, mantığa ve düz muhakemeye aykırı şeylerdir. Muhabbetin şirazesi, nefretin endazesi, aşkın hendesesi yoktur. İvaz­sız samimiyetin sıkletini çekecek terazi, huzurlu bir "fakirhane"nin sıcaklığını ölçecek bir termometre, kahır ve mihnetli geçirilmiş bir ömre sunulan fedakârlığın genişliğini tespit edecek bir mikâp icat edil­memiştir. İnsanlar, hayatın önceden kestirilemeyen, hendese ve matematiğe vurulamayan sürprizlerini yine hesaba ve endazeye sığmaz aykırılıklarla göğüsleyebilirler. Bilinmeyen her şey gibi kader de hesap haricidir. Hayata egemen olan rakamlar ve semboller değil kaderdir.

Ahmet Turan ALKAN

Ölçme ve Değerlendirme

A. Aşağıdaki boş bırakılan yerleri uygun sözcüklerle doldurunuz.

v  Bir metnin ve metin parçasında dil öğelerinin dil bilgisi kurallarına uyularak yan yana getirilmesi­ne bağlaşıklık denir.

v  Bir metnin ve metin parçasında dil öğelerinin ifade ettikleri husus ve durumlar arasındaki anlam bağlantısına bağdaştırma denir.

v  Bağdaştırma bağlaşıklık ve bağdaşıklık ile sağlanır.

v  Dil birimlerini birbirine bağlayan dil kurallarının birbirine ifade ettikleri husus ve durumlar arasın­daki anlam bağlantısı yazarın Türkçeyi doğru kullanması ile ilgilidir.

v  Bağdaştırma alışılmış ve alışılmamış olmak üzere ikiye ayrılır.

B. Aşağıdaki şemayı doldurunuz.

Doğru Bir "Bağdaştırma" Yapmak İçin Gereken Kurallar
1	Bağlaşıklığa dikkat edilmesi
2	Bağdaşıklığa dikkat edilmesi
3	Birden fazla kelimenin bir araya getirilmesi
4	Bir araya getirilen kelimelerin anlamlı olması
5	Deyim, tamlama ya da kalıplaşmış söz grubu oluşturulması

C. Aşağıdaki çoktan seçmeli sorulan cevaplayınız.

1.   Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bağlaşık­lıkla ilgili bir dil hatası vardır?

A)    Dün akşam Taksim meydanından gelen haber hepimizi üzdü.

B)  Yirmi beş kişiden oluşan üniversitenin genç araştırmacılar topluluğu çalışmaları­na başladı.

C)  Konuğumuzla yapacağımız söyleşiyi canlı olarak yayınlıyoruz.

D) Tabelasız durak yerlerine tabela takılacak.

E)  Kar yağışı aralıksız olarak sürüyor.

2.   Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bağda­şıklık ve bağlaşıklıkla ilgili bir dil hatası yoktur?

A) Hocam beni ben de kendisini tanırım.

B)  Uzun uğraşlar sonucu hurdaya dönen araçtan cesetler çıkarıldı.

C)  Görevlilerin mavi ceket ve kravat takması gerekiyor.

D) Yolda çok sayıda askeri ve polis aracı var­dı.

E) Bırakın yemek yapmayı patates bile soyamaz.

3.   Aşağıdakilerden hangisi "bağdaşıklık" kav­ramıyla ilgili değildir?

A) Gereksiz sözcük kullanılması

B) Sözcüğün yanlış yerde kullanılması

C) Tamlama yanlışlığı

D) Anlam belirsizliği

E) Sözcüğün yanlış anlamda kullanılması

4.     I. Bir metnin ve metin parçasında dil öğelerinin dil bilgisi kurallarına uyularak yan yana getirilmesine "bağlaşıklık" denir.

II. Bir metnin ve metin parçasında dil öğelerinin ifade ettikleri husus ve durum­lar arasındaki anlam bağlantısına "bağ­daştırma" denir.

III.Bağdaştırma, yalnızca gerçek anlamlı sözcüklerin kullanımıyla oluşturulur.

IV.Bağdaştırma "bağlaşıklık" ve "bağdaşık­lık" ile sağlanır.

V. Dil birimlerini birbirine bağlayan dil kural­larının birbirine ifade ettikleri husus ve durumlar arasındaki anlam bağlantısı, konuşmacı ya da yazarın Türkçeyi doğru kullanması ile ilgilidir.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin han­gisinde bir bilgi yanlışı vardır?

A)    I.                  B) II.                     C)III.                     D) IV.                         E)V.