10. Sınıf Dil ve Anlatım Kitabı Cevapları - Destansı (Epik) Anlatım - Fiil (Eylem)

Destansı (Epik) Anlatım - Fiil (Eylem)

Metin İnceleme

7.Destansı anlatımda hangi edebî türlerden yararlanılabileceğini açıklayınız.

         CEVAP:

         Şiir, destan roman, hikâye, tiyatro, destansı anlatımın kullanıldığı türlerdir.

8.Metinlerin ortak özellikleri nelerdir? Açıklayınız.

         CEVAP:

         Destansı anlatımla oluşturulmuş metinlerin ortak özellikleri:

Ø  Olağanüstü olaylar ve kişiler anlatılır.

Ø  Destan türünün yiğitçe havası vardır.

Ø  Yapıp etmeler yani fiiller ön plandadır.

Ø  Tarihi konular ve kahramanlıklar işlenir.

Ø  Etkileyici bir özellik taşır.

Ø  Sürekli hareket vardır.

Ø  Kelimeler mecaz ve yan anlamlarda kullanılabilirler.

Ø  Anlatımda abartıya yer verilebilir.

Ø  Sanatlı bir dil kullanılır.

9.      Bu şiirdeki altı çizili kelimelerin ortak özelliği nedir?

CEVAP:

İş, oluş, hareket bildiren kelimeler olması.

10.  Bu kelimeleri metinden çıkardığımızda metnin anlamında bozulma olur mu?Niçin?

          CEVAP:

          Bozulma olur; çünkü fiiller anlamlı kelimelerdir.

11.  Bu kelimelere ne ad verildiğini ve kelimelerin metindeki işlevini belirtiniz.

          CEVAP:

          Bu kelimelere “fiil (eylem)” denir.

12.  “Kınalı Ali ve Oğuz Kağan Destanı” adlı metinlerde fiilleri bularak bunların kullanılma nedenlerini tartışınız. Sonuçları defterinize yazınız.

       CEVAP:

1.Metindeki filler

2.Metindeki filler

Sohbet ediyor, soruyordu, takıldı, çağırdı, sordu, dedi, geçti, yanıtladı, yanıt verdi, kına yaktı, bilmiyorum, üstelemedi, gidebilirsin, oldu, kalmıyorlar, takılıyorlar; yapıyorlardı, kazandı, yardım istedi, istiyorum, yazamıyorum, yardım eder, geldi, söyle, yazalım dediler, söylüyor, yazıyor, denetliyorlardı, başlıyordu, öperim, merak etmeyin, devam ediyor, soruyor, bilesiniz, ilerleyemeyecektir, dalga geçtiler, bitiriyordu, durdu, ekleyeceğim, yazdırdı, gelecek, yakma, öperim, şiddetleniyordu, başlamışlardı şehit oluyorlardı, yeterli olmuyor, azalıyordu, yerinde duramıyordu, gelmişlerdi, dua ediyordu, gittiler, istediler, direnemedi, kaldı, gidiyorlardı, dönmedi, şehit olmuştu, geldi, aldı, başladı, sergilenmektedir, yanıt veriyordu, öperim, selam ederim, devam ediyordu, sattık, gönderiyoruz, veriyoruz, sürüyorum, yorulmuyorum, merak etmeyin, düşünmeyin, bırakıyordu, yazılmıştı, diyordu, dalga geçtiler, yakma, demişsin, yaktım, söyle, dalga geçmesinler, yakarlar.

Parladı,  emdi, emmedi, istedi, başladı, büyüdü, yürüdü, oynadı, gü­der, biner, avlardı, oldu, yerdi, ezmişti, istedi, çıktı, gitti, ele geçirdi, bağladı, gitti, sabah oldu, geldi, gör­dü, almış, tuttu, bağladı, gitti, durdu, vurdu, öldürdü, kesti, aldı, gitti, gördü, yemektedir, dedi, yedi, ziyafet verdi, danıştı, geldi, yaptırdı, yediler, içtiler, buyruk verdi, oldum, olsun, yürüsün, yolladı, gönderdi, yazılmıştı, olsam, gerektir, dilerim, dost edinirim, baş eğmezse, baş eğerse, ga­zaba gelirim, çıkarır, astırır, yok ettiririm.

1.etkinlik

Yansıttıkları anlam bakımından fiilleri; "atmak" kılış fiili, "koşmak" durum fiili, "sararmak" oluş fiili gibi çeşitli şekillerde sınıflandırmak mümkündür. Aşağıdaki tabloya göre bildirdikleri an­lamı göz önüne alarak metinde geçen filleri sınıflandırınız.

CEVAP:

FİİL	KILIŞ (Nesne alır.)	DURUM (Nesne almaz.)	OLUŞ (Zamanla olma anlamı taşır)
çıktık		+
kapladı	+
başladı		+
uyukluyordum		+
duruyor		+
bıraksa	+

Anlama ve Yorumlama

2.etkinlik

Aşağıdaki tabloda verilen konuları, destansı anlatıma uygun olup olmaması bakımından inceleyiniz. Uygun olanları ve olmayanları nedenleriyle konuların karşılarına yazınız.

CEVAP:

Vatan ve bayrak sevgisi	Uygundur. Çünkü kahramanlık konusudur ve yiğitçe bir söyleyişle dile getirilir.
İlahi aşk	Uygun değildir. Çünkü lirik anlatım konusudur ve okurun duygularına seslenir.
Sevgiliye duyulan özlem	Uygun değildir. Çünkü lirik anlatım konusudur ve okurun duygularına seslenir.
Ayrılık acısı	Uygun değildir. Çünkü lirik anlatım konusudur ve okurun duygularına seslenir.
Anne-baba sevgisi	Uygun değildir. Çünkü lirik anlatım konusudur ve okurun duygularına seslenir.
Hükmetme duygusu	Uygun değildir. Çünkü lirik anlatım konusudur ve okurun duygularına seslenir.
Bir insanın kahramanlığı	Uygundur. Çünkü kahramanlık konusudur ve yiğitçe bir söyleyişle dile getirilir.
Savaş veya göç	Uygundur. Çünkü kahramanlık konusudur ve yiğitçe bir söyleyişle dile getirilir.
Bağımsızlık mücadelesi	Uygundur. Çünkü kahramanlık konusudur ve yiğitçe bir söyleyişle dile getirilir.

Tabloda verilen altı çizili fiillerin kipini ve şahsını yazınız.

CEVAP:

Metin	İş	Anlatış	Ait olabileceği zaman	Kişi
Dost dost diye nicesine sarıldım Benim sadık yârim kara topraktır	önce	sonra	geçmiş	Ben
Gözlerinden akan ne Ağlıyor musun anne?	aynı	aynı	şimdiki	sen
Bu dekor dakika dakika değişecek Ben hep ağlayacağım	sonra	önce	gelecek	o ben
Bir senede dört mevsim var Hep birbirini kovalar	daim	daim	geniş	o
Beklenen kar sonunda yağmış Küçük çocuk umutlanmış.	önce	sonra	geçmiş	o

4. etkinlik              

Aşağıda verilen bilgilere göre örnek cümlelerdeki boşlukları doldurunuz.

A. Geçmiş Zaman: İş önce, anlatılış sonradır, di' li ve miş'li geçmiş zaman diye ikiye ayrılır.

Örnek: Dışarıda kavga olmuş.        

Arkadaşım beni aradı.

-mis eki farklı anlamlar da katar:

Uyuyup kalmış. (farkında olmadan yapma)

A!  Bak kar yağmış. (şaşırma)

B. Şimdiki Zaman: İş ve anlatılış aynı andadır, yor ekini alır.

Örnek: Babam gelmiş.

-makta, -mekte eki -yor eki ile aynı görevdedir.
Örnek: Babam gelmekte.

C. Gelecek Zaman: Anlatım önce, iş sonradır. Eki -acak. -ecek'tir.

Örnek: Kitabı okuyacak.

Odunları kıracak.

D. Geniş Zaman: Her üç zamanı da kapsar. İş ve anlatılış daimdir. Eki -r. -ar. -er. -ir. -ir'dir.

Örnek: Sabahlan hep koşar.

Şahıs (Kişi) : Bir fiilin bildirdiği işi, hareketi ya da oluşu yapan varlığa fiilin kişisi denir. Fiillerin kişile­ri canlı ya da cansız varlıklardan oluşabilir.

Bu kişiler tekil ve çoğul olmak üzere altı biçimde kullanılır. Buna göre aşağıdaki tabloda bulunan boşlukları doldurunuz.

CEVAP:

	I. tip şahıs eki	II. tip şahıs eki
1.tekil kişi	oku-du-m	oku-yor-um
1.çoğul kişi	oku-du-k	oku-yor-uz
2.tekil kişi	oku-du-n	oku-yor-sun
2.çoğul kişi	oku-du-nuz	oku-yor-sunuz
3.tekil kişi	oku-du	oku-yor
3.çoğul kişi	oku-du-lar	oku-yor-lar

5. etkinlik                        

Tablodaki cümlelerin fiillerini bulup bunların taşıdığı anlamı fiillerin karşısına yazınız.

CEVAP:

Metin	Anlam
Gelin haydi kardeşler . Tutuşalım el ele	İstek
Açsam rüzgâra yelkenimi Dolaşsam deniz deniz	Dilek
Bir yabancı dil bilmek isteyen, o dille fazla ilgilenmelidir.	Gereklilik
Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak;	Emir

6. etkinlik

Kiplerin kendi anlamının dışında kullanılmasına zaman (anlam) kayması denir. Tablodaki cümlelerde kullanılan fiiller ait oldukları kiplerin anlamını taşımamaktadır. Bu bilgiden hareketle fiillerin hangi kipe ait olduklarını aşağıdaki boş bırakılan yerlere yazınız.

CEVAP:

Cümle	Ait Olduğu Kip	Taşıdığı Anlam
Yarın başbakan şehre geliyor.	Şimdiki zaman	Gelecek zaman
1973'te Ankara'da doğuyor.	Şimdiki zaman	Geçmiş zaman
Her sabah spor yapıyor.	Şimdiki zaman	Geniş zaman
Atatürk 1919'da Samsun'a çıkar.	Geniş zaman	Geçmiş zaman
Şu cami Selçuklulardan kalmış olacak.	Gelecek zaman	Gereklilik kipi
Ne olur beni affet!	Emir kipi	İstek kipi

7. etkinlik

Yukarıdaki metinden yola çıkarak tabloyu doldurunuz.

CEVAP:

	Öznesi belli  (etken)	Öznesi belli değil (edilgen)	Nesne almış (geçişli)	Nesne almamış (geçişsiz)
aldı	+		+
gönderdi	+		+
geldi	+			+
dediler	+		+
sevindi	+			+
çalındı		+		+
öttürüldü		+		+
dikildi		+		+
kesildi		+		+
karşıladı	+		+
indi	+			+
görüştü	+			+
eğlendiler	+			+
eriştiler	+			+

                                                                 

Verilen bu bilgiler ışığında metindeki (Antepli Şahin) fiilleri sınıflayınız.

CEVAP:

Fiiller	Öznesine göre	Nesnesine göre
Dövüşeceğim	İşteş	Geçişsiz
Çağıracağım	Etken	Geçişli
Yaşarız	Etken	Geçişsiz
Dövüşür	İşteş	Geçişsiz
Dalgalanır	Dönüşlü	Geçişsiz
Düşmesin	Etken	Geçişsiz
Kirlenmesin	Dönüşlü	Geçişsiz
Alacaksa	Etken	Geçişli
Alsın	Etken	Geçişli
Gitmez	Etken	Geçişsiz
Çıkmış	Etken	Geçişsiz
Yazacağız	Etken	Geçişli
Çıktı	Etken	Geçişsiz
Çektim	Etken	Geçişli
Vurdum	Etken	Geçişli
Söylenir	Edilen	Geçişsiz

8. etkinlik

Edilgen ve dönüşlü fiillerde "-I" ya da "-n" eki kullanılır. Ancak edilgen fiillerde işi yapan belli değildir: dönüşlü fiillerde ise işi yapan ve işten etkilenen aynı varlıktır. Buna göre aşağıdaki tabloda verilen cümlelerin yüklemlerini inceleyiniz ve özne-yüklem ilişkisine göre çatılarını yazınız.

CEVAP:

1	Elbiselerimiz pırıl pırıl yıkandı.	Edilgen
2	Dün gördüğümüz mobilyalar satılmış.	Edilgen
3	Dayanılmaz artık bu ayrılık acısına.	Edilgen
4	Okulumuzda yarın kitap fuarı açılacak.	Edilgen
5	İstediği elbiseyi alamayınca çok üzüldü.	Dönüşlü

9. etkinlik

Geçişli fiil ---> Geçişli fiil = Ettirgen fiil

Geçişli fiiller "-t, -r, -tır (-tır,-tir,-tur,-tür,-dır,-dir,-dur,-dür)" eklerinden birini alıp geçişlilik derecesini artırarak ettirgen çatılı olurlar. Siz de aşağıdaki geçişli fiillere bu ekleri getirerek cüm­lede kullanınız.

CEVAP:

Geçişli fiil	-t, -r, -tır	Cümle
Çöz-	Çöz-dür-	Sınavda çıkan soruları öğrencilere çözdürdü.
Al-	Al-dır-	Danışmadaki paketi aldırdı.
At-	At-tır-	Çöpleri kovaya attırdı.
Sor-	Sor-dur-	Maçın sonucunu arkadaşına sordurdu.

10. etkinlik

Geçişsiz fiil ---> Geçişli fiil= Oldurgan fiil

Geçişsiz fiiller ^u-t, -r. -tır (-tır,-tir,-tur,-tür,-dır,-dir,-dur,-dür" eklerinden birini alıp geçişli hâle gele­rek oldurgan çatılı olurlar. Siz de aşağıdaki geçişsiz fiillere bu ekleri getirerek cümlede kullanınız.

CEVAP:

Geçişsiz fiil	Oldurgan fiil	Cümle
Uyu-	Uyu-t-	Bebeğini ninnilerle uyuttu.
Kaç-	Kaç-ır-	Otobüsü son anda kaçırdı.
Yürü-	Yürü-t-	Kaşla göz arasında adamın parasını yürüttü.
Ağla-	Ağla-t-	Bir oyuncak için kardeşini ağlattı.

11. etkinlik

Bir fiilin işteş olması için en az iki varlık ile gerçekleştirilebilir bir iş olması gereklidir. Aynı zamanda işteş fiiller "-ş" ekini de alırlar.

Aşağıdaki cümlelerde, -ş ekini almadığı hâlde işteş anlam taşıyan fiilleri bulunuz.

CEVAP:

İki ordu akşama kadar savaştı.

Onunla yıllardır görüşmemiştim.

İki güreşçi biraz sonra güreşecek.

Benzer örnekler veriniz ve cümlede kullanılma nedenlerini açıklayınız.

CEVAP:

“Barış-” ve “yarış-” fiilleri de bu özelikleri taşır. Çünkü bu fiillerde işin birden fazla kişi tarafından “karşılıklı” yapılma anlamı vardır. 

12. etkinlik

Aşağıdaki fiilleri çatılarına göre dönüşlü olacak şekilde cümle içerisinde kullanınız.

CEVAP:

Bakın-   : Çocuk, şaşkın şaşkın etrafına bakınıyor.

Taran-   : Küçük kız, aynanın karşısında saatlerce tarandı.

Sevin-   : Annem bu habere çok sevinecek.

Üzül-      : Takımımızın kupadan elenmesine çok üzüldüm.

Bunların cümlede kullanılma nedenlerini açıklayınız.

CEVAP:

İşi yapanın yaptığı işi kendi üzerinde (kendi kendine) yaptığı anlamını bildirmek için... Yani işi yapan ile işten etkilenenin aynı varlık olduğunu belirtmek için…

13. etkinlik

Aşağıdaki tabloda bulunan fiilleri çatılarına göre hem etken hem edilgen hem de dönüşlü olacak şekilde cümle içerisinde kullanınız.

CEVAP:

süsle-
Etken	Okulun bahçesini süsledik.
Edilgen	Okulumuz süslendi.
Dönüşlü	Kardeşim aynanın karşısında süslendi.
bak-
Etken	Çocuk, soruların cevaplarına baktı.
Edilgen	Soruların cevaplarına bakıldı.
Dönüşlü	Çocuk meraklı gözlerle etrafına bakındı.

14. etkinlik

Yapım eki almamış olan (kök hâlindeki) fiiller basit fiildir; yapım eki almış olan (gövde hâlindeki) fiiller ise türemiş fiildir. Buna göre aşağıdaki fiilleri hem basit hem türemiş olarak cümle içerisinde kullanınız.

CEVAP:

Yaz-      Basit               : Soruların cevaplarını defterine yazdı.

                        Türemiş           : Soruların cevapları deftere yazıldı.  

Oku-     Basit               : Bu gece 100 sayfa kitap okudum.

                        Türemiş           : Az önce öğle ezanı okundu.

Uç-        Basit               : Kardeşim beni görünce havalara uçtu.

                        Türemiş           : Kuşlar havada uçuşuyor.

Kır-       Basit               : Böyle konuşmakla beni kırıyorsun.

                        Türemiş           : Beni aramadığın için sana kırıldım.

Ölçme ve Değerlendirme

A. Aşağıdaki boş bırakılan yerleri uygun sözcüklerle doldurunuz.

vİçerisinde bir kip anlamı taşıyan fiillere basit zamanlı fiiller denir.

v  İçerisinde birden fazla kip anlamı taşıyan fiillere birleşik zamanlı fiiller denir.

vDilimizde bir kip kendi anlamı dışında kullanılıyorsa o fiilde anlam (zaman) kayması vardır.

B. Aşağıdaki kavram haritasını doldurunuz.

C. Aşağıdaki destan ve millet isimlerini eşleştiriniz.

Oğuz Kağan                      : TÜRK

Şinto                                  : HUN

Şehname                            : İRAN

Manas                                : KIRGIZ

İgor                                                : RUS

Nibelungen                                    : ALMAN

Roland'ın Şarkısı               : FRANSIZ

Kalevala                             : FİN

Ramayana                          : HİNT

Odisseia                             : YUNAN

Ç. Aşağıdaki kavram haritasını doldurunuz.

 

D. Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları cevaplayınız.

1. Aşağıdakilerin hangisinde coşkulu anlatım esas alınır?

A) Masal           B) Destan          C) Öykü           D)Tiyatro        E) Roman

2. Aşağıdakilerden hangisi destan konusu olamaz?

A)  Büyük felaketler

B)   Milletlerin göçü

C)   Uzun savaşlar

D)Ölümsüz aşklar

E) Kahramanların yiğitliği

3. Aşağıdakilerden hangisi yapay bir destan­dır?

A)Manas         B)Ergenekon              C)Oğuz Kağan           D)Çanakkale             E)Türeyiş

4.     I. Ellerini yüzümde gezdir, sil alnımdan yor­gunluğu

II.        Gözlerimin altından yaşamak korkusunu al

III.  Düşüncende yaşamak isterim senin, bir gün en yalnız saatinde

IV. Bu nağmeler dalga dalga yutuyor bizi bir sessizliğin aynasından

V  Gün bitmeden başladı içimizde yarınsız insanların gecesi

Numaralandırılmış dizelerden hangilerinde türemiş bir fiil vardır?

A) I. ve II.          B) II. ve IV.      C) I. ve V.        D) II. ve V.     E) III. ve V.

5. Aşağıdakilerden hangisi doğal bir destan değildir?

A)   Şehname

B)    Nibelungen

C)    Göç

D) Şinto

E) Kaybolmuş Cennet

6. Aşağıdakilerin hangisi destansı bir anlatı­ma sahip değildir?

A)   Dede Korkut Hikâyeleri

B)    Millî marşlar

C)  Varsağı

D) Kahramanlık şiirleri

E)  Koşma

7.   Nesne alabilen fiiller geçişli, alamayan fiiller ise geçişizdir.

Buna göre, aşağıdaki cümlelerin hangisi­nin yüklemi geçişsizdir?

A)   Okulun bahçesine çam fidanları dikecekler.

B)    Kardeşim okumayı yazmayı henüz söke­medi.

C)    Ben de senin gibi sabahları erken kalkma­yı seviyorum.

D)   Gökyüzünde kuşlar özgürlüğe uçuyor.

E) Sevgiyle çapan gönüller insanları mutlu eder.

8.   Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi yapı bakımından diğerlerinden farklıdır?

A)    Eriyen parmaklarımda mumyalanıyor ay­dınlık.

B) Sesler çınlıyor alnımda hafıza gibi dağınık.

C) Duvarda senin çocukluk resmin asılıydı.

D) Gülüyor ta uzaklardan, sabahın boş ayna­sına.

E) Keskinleşiyor bakışı, bir çocuğun gölgelikte.

9. Geçişsiz iken "-t, -r, -tır" eklerinden birinin ge­tirilmesiyle geçişli yapılan fiillere oldurgan fiil denir.

Aşağıdaki dizelerin hangisinde buna örnek bir kullanım vardır?

A) Yedi tepe üstünde zaman bir gergef işler

B)  Duygular buğu buğu akar içimize

C) Ruhumu eritip de kalıpta dondurmuşlar

D) Şiir bir gözyaşıdır isteyenin gözlerinde

E)  Yağmur ol, dol gönlüme kelimeler, heceler

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem, dönüşlü çatılı bir eylemdir?

A)   Esir kuşlar gibi bir oraya bir buraya sıçrı­yorum bazen.

B) Gece geç saatlerde evine dönmesine rağ­men işinden bıkmıyordu.

C) Yıllar önce görüştüğü arkadaşlarıyla karşı­laşınca heyecandan dili tutuldu.

D) Her şeye rağmen okumayı uyumaya ter­cih ederim ben.

E) Gölgesinden korkan biri için bu iş çok ağır olmaz mı?

11. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde türemiş bir fiil vardır?

A) Günbatımı kızıllaşır ötelerin ufku.

B) Hep yağmuru görürdüm düşümde.

C) Vaktinde gelir mi bulutların mektubu?

D) Bugün üzgün gördüm kınalı kekliği.

E) Yumdu gökyüzü mavi gözlerini.

12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yükleminde zaman anlamı yoktur?

A) Derin, siyah gözlerine uzun uzun baka­cağım bir gün.

B) Uzun kış gecelerinde komşularla laflıyoruz.

C) Burada herkes, her şey ilk günkü gibi taze duruyor.

D)   Sen gel de dedikleri kendin uygula önce.

E) Konu dışındaki konuşmalar hep boş şey­lerle geçmiş.

13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem, işteş çatılı bir eylem değildir?

A)Deniz ile ırmak, tam bu noktada yeniden buluştu.

B) Mısır tarlasında, güneşin altında akşama kadar piştiler.

C) En son bundan birkaç yıl önce mektuplaştılar.

D)Diploma töreninde anne ile oğul birbiriyle kucaklaştı.

E) Leylekler sonbaharla birlikte güneye doğru uçuştular.