10. Sınıf Dil ve Anlatım Ders Kitabı Cevapları (Anlatım Türlerinin Sınıflandırılması)

Anlatım Türlerinin Sınıflandırılması

Hazırlık

İnsanlar birikimlerini niçin farklı türlerle anlatıyorlar?

CEVAP:

Çünkü insanlar bir konu hakkında yazmak ya da konuşmak istediklerinde farklı farklı amaçlar taşırlar.  Bir anlatımda amacımız heyecanlandırmak ise o şeyi olay veya olaylar yoluyla okuyanları adeta olayı yaşayacak bir şekilde hikâye ederiz. Okuyanları bir hayal vasıtasıyla ilişkilendirmek, o şeyi gözleri önünde canlandırmak istiyorsak, sanatlı ifadeler kullanarak onu bir tablo gibi canlandırarak betimleriz. Amacımız okuyanlara heyecan vermek, bilgi veya haber vermek ise sanatsız ve açık bir ifadeyle doğrudan doğruya anlatma yolunu tercih ederiz. Verilen bilgi ve haberler konusunda okuyanları inandırmak istiyorsak amacımızı ispat ve delillerle ifade ederiz.

Metin İnceleme

1.    Her anlatım: gerçekleştiği bağlam içinde ayrı bir bütündür. Anlatım, dil bilgisi kuralları ve an­lam ilişkisi ile birbirine bağlanan cümle ve paragraf adlı birimlerden oluşur. Buna göre okudu­ğunuz metnin kendi içinde bir bütünlük ve birim değeri taşıyıp taşımadığını belirtiniz.

CEVAP:

Metin, kendi içinde cümleler ve paragraflar vasıtasıyla bir bütünlük ve birim değeri taşımaktadır. Bu bütünlük neticesinde ortaya hikâye çıkmıştır.

2. Edebî türler veya metin türlerinde farklı anlatım birlikleri bir araya gelir. Bir hikâyede betim­leme, açıklama, tanıtma amacıyla yazılmış parçalar öyküleme (hikâye etme) çevresinde bir­leşir. Makalede; açıklama, tanımlama, tartışma, öğretme, anlatım biçimleri birlikte kullanıla­bilir. Buna göre okuduğunuz metinde hangi anlatım türleri kullanılmıştır? Örneklerle açıklayınız.

CEVAP:

Bu metinde daha çok betimleme ve öyküleme anlatım türleri kullanılmıştır. Örneğin; “Bir sonbahar günü baktı ki küçük çam ağaçları filizi, körpe diken yapraklarıyla, üç beş kocayemiş çıngıl çıngıl yemişleriyle yer yer esmer pembe, kül rengi toprağa saye salar.” cümlesinde sıfatlar ve ayrıntı bildiren sözcükler yardımıyla adeta bir resim çizilmekte, yani betimleyici anlatım türü kullanılmaktadır.

“Bir sabah her zamanki çamın altına vardım ki bir köylü kadın, üç yarı çıplak çocuk garip birtakım taşlar, tahtalar, saçlarla bir şeyler yaparlar. Bu, her tarafından poyraz, lodos, gün doğusu, keşişleme, yıldız, karayel rüzgârı giren bir evdi. Mustafa arkasına yeşiller giymiş güçlü kuvvetli bir kadın takmış, üç evleğine çizgiler, ocaklar açıyordu.” paragrafında ise betimlemeyle birlikte bir olayın anlatılması söz konusu olmakta, yani öyküleyici anlatımdan yararlanılmaktadır.   

3. Anlatımın gerçekleşmesinde iletişime katılan öğeler, anlatımın amacı, alıcıda uyandırılmak istenilen etki ve anlatıcının anlatılan husus veya obje karşısındaki tavrı anlatım türünü belir­ler. Buna göre okuduğunuz metinde anlatım türünün belirlenmesinde hangi unsurların etkili ol­duğunu tartışarak açıklayınız.

CEVAP:

İletişime katılan öğeler (gönderici, alıcı, ileti, kanal, bağlam), anlatımın amacı (bir olayı veya durumu hikâye etme), alıcıda uyandırılmak istenen etki (konu, tema) ve anlatıcının anlatılan husus veya obje karşısındaki tavrı (üslup, anlatım) bu metnin anlatım türünün belirlenmesinde ayrı ayrı etkili olmuştur.

4. Sizce bu metinde yazarın amacı nedir?

CEVAP:

Yazarın amacı, bir olayı ve durumu hikâye etmek suretiyle okuyucuda tabiata ve nesnelere karşı duyarlılık hissi uyandırmaktır.

5. Yazar, görmediğimiz şeyleri zihnimizde canlandırıyor mu? Bunun için nelere başvuruyor? Sözlü olarak ifade ediniz.

CEVAP:

Evet, yazar, görmediğimiz şeyleri zihnimizde canlandırıyor. Bunun için betimleyici anlatım öğelerine (sıfatlara, renk ve ayrıntı bildiren sözcüklere) başvuruyor.

Anlama ve Yorumlama

1.etkinlik

Aşağıdaki cümlelerden anlamlı bir paragraf oluşturunuz.

CEVAP:

Vatanıma yararlı ama insanlığa zararlı bir şey bilseydim bir cinayet gözüyle bakardım ona, diyor Montesquieu (Montesku). Ünlü yazarın bu sözünü duyunca kendimi hep bu açıdan kontrol ederim. Ne var ki her zaman bu söze uygun davranmadığımı görüyorum. Bana yararlı ama aileme zararlı bir şey bilseydim unutmaya çalışırdım onu. Aileme yararlı ama vatanıma zararlı bir şey bilseydim aklımdan atardım onu.

Her anlatımın kendi içinde bir birim değeri taşıdığını düşünüyor musunuz? Niçin?

CEVAP:

Elbette her anlatım kendi içinde bir birim değeri taşımaktadır. Cümlelerin oluşturduğu paragraflar hikâye, deneme, makale, vs. düzyazı metin türlerini; mısralar ise beyitleri, dörtlükleri, onlar da metin türü olarak şiiri oluşturmaktadır.

2.etkinlik

Aşağıda yazma amaçlarıyla anlatım türleri verilmiştir. Yazarın amacına uygun anlatım tür­lerini boş bırakılan yerlere yazınız.

CEVAP:

v Bu tekniği kullanan yazarın amacı okuyucuya bilgi vermektir. Genelde öğretici/didaktik metinler­ de kullanılır. Onun için makale, eleştiri gibi yazılarda, tarih, coğrafya gibi ders kitaplarında kulla­nılır. Yazar, okuyucunun bilmediğini düşündüğü bilgileri aktarır. Bu tekniğe açıklama de­nir.

v Bu tekniği uygulayan yazarın amacı, okuyucunun görmediği bir görüntüyü, olayı, yeri okuyucu­nun kafasında canlandırmaktır. Yazar özellikle görme duyusundan yararlanarak okuyucunun ha­yalinde sanki sözcüklerle resim yapar. Okuyucuya böylece izlenim kazandırır. Bu tekniğe betimleme denir.

v Bu teknikte yazarın amacı, okuyucuyu bir olay içinde yaşatmaktır. Olay akışı vardır. Olaylar birbi­ri üzerine gelişir ve zaman durmadan geçer. Genellikle haber kipleriyle çekimlenmiş fiiller kullanı­lır. Bu tekniğin en önemli iki özelliği; zaman akışı ve bir romandan alınmış izlenimi vermesidir. Bu tekniğe öyküleme denir.

v Bu tekniği kullanan yazarın amacı, okuyucunun herhangi bir konudaki fikrini değiştirmektir. Bu teknikle yazılmış metinlerde iki görüş vardır. Bunlardan biri yazarın görüşü diğeri de başkalarının görüşüdür. Yazar değişik yöntemler kullanır, deliller getirir, ispatlar yapar, metnin sonunda kendi görüşünü haklı çıkarır. Metinde genellikle karşılıklı konuşma havası vardır. Bu tekniğe tartışma denir.

3.etkinlik

Öyküleyici anlatım, betimleyici anlatım, öğretici anlatım, açıkla­yıcı anlatım, kanıtlayıcı anlatım, tartışmacı anlatım, coşku ve heyecana bağlı anlatım, des­tansı anlatım, düşsel anlatım, mizahi anlatım, emredici anlatım, söyleşmeye bağlı anlatım, gelecekten söz eden anlatım vb. anlatım türleri vardır.

(Not: Bu bilginin yer aldığı 68.sayfada -sehven- “göstermeye bağlı anlatım” ve “acı ve hüzünlendirici anlatım” şeklinde müfredatta olmayan anlatım türleri de yazılmıştır. Düzeltiriz…)

Aşağıdaki metinlerde yazarların hangi anlatım türlerini kullandığını söyleyiniz.

CEVAP:

Yahya Kemal tıpkı son zamanlardaki resimlerde göründüğü gibi: orta boylu, şişman, çok şişman, göğsüne kadar çıkan yarım küre şekline bir göbek... Bu muazzam gövdeyi başa bağlayan kalın ve kı­sa bir boyun, yuvarlak, buğday renginde kansız bir yüz... Ama cildi yaşına göre taze ve pürüzsüz. Kapıdan girince hemen solda banyo ve tuvalet... Onun her tarafı gömme gardırop... Gardırobun yanın­da üst üste konmuş bavullar. En üsttekinin üzerinde kitaplar, gaze­teler, pasta kutuları... Orta yerde, baş tarafı duvar kenarında olan ve üzerinde, içeri girdiğinde Yahya Kemal'in oturduğu karyola...

(BU METİNDE BETİMLEYİCİ ANLATIM TÜRÜ KULLANILMIŞTIR.)

İşçi arıların vücutları, hayatları boyunca bazı değişikliğe uğrar ve bu değişikliklere göre kalanı içerisinde gö­rev alır. İşçi arıların ilk üç günü kovanları temizleme ile geçer. Sonraki bir hafta boyunca genç kovanlar için gerekli besini salgılamaya başlarlar. Artık temizlikten larva bakıcılığına geçmiştirler. Onuncu günden itibaren ise karın bölgelerinde mum üreten bezler gelişir. Bu bezler petek yapımı ve onarımında kullanılacaktır. Artık arılarımız birer kovan işçisidir. Yirminci günlerinde ise mum bezleri işlevini yitirir ve artık iğne bezleri gelişir; ze­hir üretmeye başlarlar. İşçilikten askerliğe terfi etmişlerdir. Askerlik sonrasında ise hayatlarının geri kalanına çi­çek özü toplayıcısı olarak devam ederler.

(BU METİNDE ÖĞRETİCİ ANLATIM TÜRÜ KULLANILMIŞTIR.)

Yeşil pencerenden bir gül at bana,

Işıklarla dolsun kalbimin içi

Geldim işte mevsim gibi kapına

Gözlerimde bulut saçlarımda çiğ

Ahmet Muhip DIRANAS

(BU METİNDE COŞKU VE HEYECANA BAĞLI ANLATIM TÜRÜ KULLANILMIŞTIR.)

Ölçme ve Değerlendirme

A.   Aşağıda boş bırakılan yerleri uygun sözcüklerle doldurunuz.

v  Yazarın amacının okuyucuyu bilgilendirmek olduğu anlatım türüne öğretici ya da açıklayıcı anlatım denir.

v  Yazarın amacının okuyucunun herhangi bir konuda fikrini değiştirmek olduğu anlatım türüne tartışmacı anlatım denir.

v  Sözcüklerin yeni bir anlam ifade etmek için bir araya gelerek oluşturduğu söz gruplarına bağdaştırma denir. Alışılmış ve alışılmamış olarak iki çeşidi vardır.

v  Bir metni oluşturan söz ve söz öbekleri arasındaki anlam ve mantık bağıntısına bağdaşıklık adı verilir.

v  Metni oluşturan söz öbekleri arasındaki dil bilgisiyle ilgili unsurlar göze ve kulağa seslenir. Buna göre; adıllar, belirteçler, ön adlar, bağlaçlar, durum ekleri, fiil çatısı, cümle öğeleri ve vurgusu vb. bağlaşıklık unsurlarıdır.

B. Aşağıdaki anlatıma hazırlıkla ilgili yargıları doğru-yanlış (D/Y) olarak değerlendiriniz.

(Y) Öyküleyici, betimleyici, göstermeye bağlı anlatım, anlatım türlerinden bazılarıdır. (Çünkü göstermeye bağlı anlatım diye bir anlatım türü yoktur.)

(D) Makalelerde açıklama, tanımlama, tartışma, öğretme anlatım biçimleri kullanılır.

(D ) Açıklayıcı anlatımlarda genellikle haber kipleriyle çekimlenmiş fiiller kullanılır.

C.   Aşağıdaki çoktan seçmeli sorulan cevaplayınız.

1.   Aşağıdakilerden hangisi bir anlatım türüdür?       

A) Nesnellik   B) İlişki kurma   C) Benzetme     D) Tartışma      E) Öğretme   

2.   Aşağıdakilerden hangisi metni oluşturan birimlerden değildir?

A) Ses     B)Kelime     C) Cümle     D) Paragraf     E)Anlam

Ünite Sonu Ölçme ve Değerlendirme

A.   Aşağıdaki boş bırakılan yerlere gelebilecek uygun sözcükleri yazınız.

v Yazarın amacının okuyucuyu bir olay içinde yaşatmak olduğu anlatım türüne öyküleyici anlatım denir.

v Yazarın amacının okuyucunun görmediği bir yeri zihninde canlandırmak olduğu anlatım türüne betimleyici anlatım denir.

v Yazar anlattığı kavramı daha belirgin hâle getirmek için tanımlar kullanır.

v Yazar soyut düşünceyi daha görünür hâle getirip somutlaştırmak için örnekler kullanır.

B. Aşağıdaki tabloda verilen temaları, istenen unsurlara göre sınırlandırınız.

	Yer, Kişi, Zaman ve Bağlam
Ayrılık	Soğuk bir kış günü küçük çocuğun evinden ayrılması
Hoşgörü	Toplumda zaman zaman hata yapan çocuklara karşı büyüklerin hoşgörüsü

C.   Aşağıdaki anlatıma hazırlıkla ilgili yargıları doğru-yanlış (D/Y) olarak değerlendiriniz.

(  D  )   "Romanda, fakir köylünün hayat mücadelesi zengin benzetme ve mecazlarla süslenerek aktarılmış." cümlesinde eserin hem konusundan hem de üslubundan söz edilmiştir.

(  Y  ) Akıcılık; hiç kimseye benzememek, farklı olmak, taklit ve kopyadan uzak durmak, basmakalıp ifadelerden vazgeçerek kendine has bir anlatım oluşturmaktır.

(  D )   Duruluk, metinde veya cümlede gereksiz sözcük kullanılmamasıdır.

(  Y )  Özgünlük; söyleyişin pürüzsüz olması, bir yazının kolayca ve zevkle okunmasıdır.

(   D )  Konuşmada ve yazmada yerel ağızların, söyleyişlerin yerine kültür dilini kullanmaya özen göstermeliyiz.

(  D )  Sözcüklerin doğru seçilmesi, cümlelerin gereği gibi kurulması ve birbirine mantıksal bir ilgi ile bağlanması, konuda birliğin sağlanıp sürdürülmesi, bilgilerin doğruluğu bağdaşıklıktır.

(  Y )  "Çiçeklerin ağlaması" söz grubunda alışılmış bağdaştırma vardır.

(  D )   "Renk kuşağı" söz grubunda alışılmamış bağdaştırma vardır.

D.   Aşağıdaki şemayı doldurunuz.

(Not: 69.sayfadaki bu tabloda -sehven- 13 sütun yerine 7 sütuna yer verilmiştir. Düzeltiriz…)

Anlatım Türleri

Öyküleyici anlatım

Betimleyici anlatım

Coşku ve heyecana bağlı anlatım

Destansı anlatım

Emredici anlatım

Öğretici anlatım

Açıklayıcı anlatım

Tartışmacı anlatım

Kanıtlayıcı anlatım

Düşsel anlatım

Gelecekten söz eden anlatım

Söyleşmeye bağlı anlatım

Mizahi anlatım

E. Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları cevaplayınız.

1.      Aşağıdakilerden hangisi anlatımın türünü belirleyen özelliklerden değildir?

A) İletişime katılan öğeler

B)  Anlatımın amacı

C)  Alıcıda uyandırılmak istenen etki

D) Anlatıcının obje karşındaki tavrı

E)  Anlatımda izlenecek yolun belirlenmesi

2.   Aşağıdakilerden hangisi makalede kullanı­labilecek anlatım türlerinden değildir?

A) Açıklama          B) Tartışma    C) Öyküleme D) Tanımlama             E) Tanık gösterme

3.   Aşağıdakilerden hangisi düşünceyi geliş­tirme yollarından değildir?

A)   Sayısal verilerden yararlanma

B) Benzetme

C) Betimleme

D) Tanımlama

E)  Örneklendirme

4.   Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bilgi yan­lışı vardır?

A)    Edebî eserlerde dil ve anlatım biçimlerinin tümüne konu denir.

B)  Metinlerde olayların düzenlenişi, sıralanışı Ve akışı olay örgüsüyle ilgilidir.

C)  Metin düzeyinde gözlenebilen her türlü an­lam ve dil malzemesine içerik denir.

D) Metinlerde yazarın dili kullanma biçimine üslup denir.

E)  Sanat eserlerinde işlenen temel düşünce ya da duyguya tema denir.

5.   I.Bilgiler kesin verilere dayanır.

II. Kişisel yorumlama yapılmaz.

III. Sübjektiflik bulunmaz.

IV. Bilgilerin doğruluğu kanıtlanmaz.

V. Herkes aynı şeyleri anlar.

Yukarıdaki numaralanmış yargılardan han­gisi nesnel cümlelerin özelliklerinden değildir?

A) I.      B)II.      C) III.       D) IV.     E) V.

6.   Aşağıdaki temalardan hangisi daha geniş kapsamlıdır?

A) Türk romanı

B) 19. yüzyıl Türk romanı

C) Reşat Nuri'nin roman anlayışı

D) Toplumcu roman yazarlarının görüşleri

E) Türk romanının en önemli özellikleri

7.   Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlatım bozukluğu vardır?

A) Tatilimizin en hareketli günlerinden biri daha sona erdi.

B)  Hafif hafif esen rüzgârın hışırtısı, kuşların cıvıltısı hâlâ kulağımda sanki.

C)  Piknik yerlerini kirleten ve ağaçlara yazı yazanlar medeniyetsiz insanlardır.

D) Tatilden dönünce kendimi çok yalnız his­settim.

E)  Dağ eteklerinde yaptığımız bu çalışmanın amacı çevreye güzel bir görünüm oluştur­maktı.

8.   Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlatım bozukluğu yoktur?

A)  Bu iki durum arasında, çok küçük bir nüans farkı vardır.

B) Dün akşam Forsa diye bir hikâye okudum.
C) Birçok öğrenciler, dünkü deneme sınavın giremediler.

D)  Takımımız yine son saniye golüyle maçı kazandı.

E) Filmde gördüğüm o acı feryatlar ve bu son sahne, bugün bile gözümün önünde
ve kulaklarımda çınlıyor.