11. Sınıf Türk Edebiyatı Kitabı Cevapları - Elhan-ı Şita şiiri (Cenap Şahabettin) 2012-2013 -Biryay sayfa 101-104

CEVAPLAR EKLENMEYE DEVAM EDİYOR….

2. METİN

ELHAN-I ŞİTA

1. Yahya Kemal, “Şiir, musikinin kız kardeşidir. ” sözü ile neyi vurgulamaktadır?

Bu sözle,  şiirin ses ahenginin olduğu, şiirdeki seslerin uyumunun insanı bir şarkı gibi etkilediği anlatılmak istenmiş. Yahya Kemal, şiirde ahengi sağlayan unsurlardan ölçü ve uyağın vazgeçilmez olduğunu da ifade etmiş oluyor.

11.ETKİNLİK

a. Şiirin müziğe yakınlaştırılmasında aruzun rolü nedir?

Aruz ölçüsü şiirde ahengi sağlayan unsurlardandır. Aruz ölçüsünde belli kalıplar vardır ve bu kalıplarda heceler belli bir düzene göre açık ve kapalı olarak sıralanırlar. Bu aruz kalıpları şiire ritim kazandırır. Aruz ölçüsü, şiire ahenk, müzikalite, ritim sağlayan bir ölçüdür diyebiliriz.

Şair, Elhân-ı Şitâ’da aruzun üç değişik veznini kullanır:

a)            Feilâtün           mefâilün          feilün (failâtün) (fa’lün)

b)            Mef’ûlü            fâilâtü  mefâîlü            fâilün

c)            Mef’ûlü            mefâîlü            mefâîlü            feûlün

b. Şairin üç değişik aruz kalıbını kullanması, “sanat ve şiirde güzellikten başka gaye ara­mama” tutumu ve şiirin müzikal değerini artırma çabası ile nasıl ilişkilendirilebilir? Açıklayınız.

Şairin üç farklı aruz ölçüsü kullanması şiirde anlam ile ses arasında bir uyum arayışı içinde olduğunu göstermektedir.. Bazı şarkıların hareketli ve coşkulu, ba­zılarının ağır ve duygusal olması gibi bu şiirde de anlatımın akı­şına göre farklı ritmik özelliklere sahip kalıplar kulla­nılmıştır. Şair bunu yaparken şiirde ses ile anlam uyumunu kurmayı amaçlamıştır.

12.ETKİNLİK

a. Şiirin kafiyelerini bulunuz.

... uçuş
...kuş	-uş: tam uyak
...kar	-ar: tam uyak
...arar	-(s)ı:redif
...sürûd-ı şeydâsı	-dâ: zengin uyak
...neşîdeleri	-i:redif
...ferdâsı	-er: tam uyak
...yeri

….kelebek

….melek  ……-ek: tam uyak

….üstünde

….yelpâze

….mürde

….pervâze ….. –de: tam uyak, -âze: zengin uyak

b. “Arar, ağlar, kuşlar, yuvalar, kovalar, uçarlar” ve “lerze, serd, kebûter, bahâr, derin, yeri, rîşe, mürde, düşer, dallar, ser-te-ser, tüyler” kelimelerinde ortak ses nedir?

Bu kelimelerde “r” sesi ortaktır. Aliterasyon sanatı yapılmıştır.

c. Kışın hâkim olduğu dizelerde hangi ünsüzlerle (sert, yumuşak) aliterasyon yapıl­maktadır? Bu durumun nedenini açıklayınız.

Destinde ey semâ-yı şitâ tûde tûdedir / Berg-i se­men, cenâh-ı kebûter, sehâb-ı ter...” (Elinde, yığın yığındır: Yasemin yaprağı, güvercin kanadı, yüklü bulutlar.) “t” ünsüzü çokça kullanılmış, aliterasyon yapılmıştır.  Bu dizelerde karın yağmaya başlaya­cağı anlamı vardır. “T” ünsüzünün tekrarıyla havanın soğumasını yansıtmak istemiştir şair.

ç. Şair, şiirde kullandığı sesleri seçerken niçin dikkatli davranmıştır?

Şair karın yağışını hissettirmek, ses ahengini sağlamak için sesleri seçerken dikkatli davranmıştır.

2. Şiiri “Nazım = nesir + ahenk veya musiki” şeklinde formülleştiren Cenap Şehabettin’in Elhân-ı Şitâ’sı için onun tabiriyle “musiki gibi şiir” denilebilir mi? Cevabınızı şiirden örnekler vererek açıklayınız.

Cenap Şahabettin, şiiri duyguların ahenkli ve müzikal bir söyleyiş tar­zıyla dile getirilmesi olarak görmüştür. Şair, Elhan-ı Şita şiirinde  ahenkli söyleyişi kurmayı başarmıştır. Şiirin genelinde okuyucuyu olay içinde yaşatan bir anlatım akışı vardır, “kış, kar, beyaz, dö­külmek, uçmak, kanat, kuş, sessizlik, uyku” gibi söz­ler kış mevsiminin oluşturduğu çağrışımın gücünü ortaya koymaktadır.

3. Elhân-ı Şitâ’yı kahramanlık şiiri okuyormuş gibi okumak doğru mudur? Neden?

Doğru değildir. Bu şiir bir kahramanlık şiiri değildir, bir tabiat olayını karın yağışını anlatmaktadır. Anlamına uygun bir şekilde vurgu ve tonlamalar yapılarak sakin bir ses tonuyla okunmalıdır.

13.ETKİNLİK

a. Sone ve serbest müstezatla ilgili sunumunuzu gerçekleştiriniz.

b. Elhân-ı Şitâ’nın sone ve serbest müstezat nazım şekillerinden hangisiyle yazıldığı­nı belirtiniz.

4. Dizelerin bir araya getirilişinde dikkat edilen bir kuralın olup olmadığını söyleyiniz.

Dizelerin bir araya gelmesinde anlam ve ses uyumuna dikkat edilmiştir. İlk bölümde artık mısra olarak tekrarlanan "Gibi kar, kar" sözleri bir ritim oluşturmanın yanı sıra karın kesik kesik yağı­şını da yansıtmaktadır. "kar, arar, ağlar" kelime­lerindeki "ar" kafiyeleri de "kar"ı çağrıştırıyor. İkinci bölümdeki kelimelerin sıralanışından, karın daha yoğun yağdığı izlenimini çıkarabiliriz.

5. Elhân-ı Şitâ’da “sözün beyitte bitirilmesi şartı”na bağlı kalınıp kalınmadığını belirleyiniz.

Elhan-ı Şita şiirinde sözün beyitte bitirilmesi şartına bağlı kalınmamıştır.

6. Elhân-ı Şitâ lirik, epik, pastoral, didaktik şiir türlerinden hangisiyle adlandırılabilir? Neden?

Lirik bir şiirdir. Bir kış manzarasını, karın yağışını duygusal bir tarzda işlediği için lirik bir şiirdir.

14.ETKİNLİK

Dört gruba ayrılınız. Grup sözcülerinizi seçiniz. Elhân-ı Şitâ şiirini dört bölüme ayırınız. Şiirin bölümlerini gruplar arasında paylaşınız. Grup olarak incelediğiniz dizelerde şairin ba­hara ve kışa dair nelerden bahsettiğini belirleyiniz.

Şiirin birinci bölümü:

Bir beyaz titreyiş, bir dumanlı uçuş,

Eşini kaybeden kuş

gibi kar

Geçen ilkbahar günlerini arar...

Ey kalplerin çılgın nağmeleri,

Ey güvercinlerin ilahileri,

O baharın işte budur yarını, geleceği:

Kapladı derin bir sessizlik yeri,

karlar

Ki sessizce sürekli ağlar.

Burada karların uçuşunun tasviri yapılmış, bahar mevsimi anılmış. Benzetmeler var: Karlar, beyaz titreyişler halinde dumanlı uçuşları olan eşini yitirmiş kuşlara benzetilmiş.

Şiirin ikinci bölümü:

Ey uçarken düşüp ölen kelebek,

Bir beyaz melek kanadının tüyü

gibi kar

Seni solgun bahçelerde arar.

Sen açarken çiçekler üstünde,

Ufacık bir çiçekli yelpaze,

Ey ölü, şimdi senin cenazen üstünde,

Parça parça uçmaya başladı

karlar

Ki gökten düşer düşer, ağlar.

Uçtunuz, gittiniz siz ey kuşlar,

Küçücük, beyaz başlı baykuşlar

gibi kar

Sizi dallarda, yuvalarda arar.

Gittiniz, gittiniz siz ey kuşlar,

Şimdi boş kaldı büsbütün yuvalar;

Yuvalarda - figansız yetim kalan-

Son kalan mavi tüyleri kovalayan

Karlar

Ki havada uçar uçar, ağlar.

Bu dizelerde bahara ait unsurlar işlenmiş. Şair baharda çiçeklerin üstünde dolaşan bir kelebeği hatırlıyor, karların yağışıyla çiçekler karlarla kaplanmış ve kelebek de ölmüştür. Bu bölümde kaybolan saadet duygusu yansıtılıyor. Şair,  karları bir meleğin kanadının beyaz saçağına benzetmiştir. Karlarla ilgili betimlemeler var. Hüzün duygusu ön planda.

Şiirin üçüncü bölümü:

Ey kış günlerinin göğü!

Elinde, yığın yığındır:

Yasemin yaprağı, güvercin kanadı, yüklü bulutlar.

Dök ey gök, -tabiatın ruhu uykudadır-

Kara toprağın üstüne bembeyaz çiçekler...

Her ağaçlık, şimdi -Ne yaprak ne çiçek!-

Ümitsiz ve siyah renkli bir gölgeler yığını...

Ey kış semasının eli, durma çek,

Her ağaçlığın üzerine bir beyaz örtü.

Şair gökyüzüne sesleniyor. Gökyüzünün, kara toprağın üstüne bembeyaz çiçekler dökerek tabiatın ruhunu uyandırmasını istemektedir.

Burada şairin gerçeklerden kaçma ve karın beyaz saflığına sığınma düşüncesi olduğunu söyleyebiliriz.

Dördüncü Grup: Şiirin dördüncü bölümü:

Göklerden arzular gibi dökülüyor kar.

Her yanda hayalim gibi koşturuyor kar.

Sessiz bir rüzgârın saf kanadında uyuklar,

Bir aralık durup sonra uçarlar.

Soldan sağa, sağdan sola titreyerek ve kaçarak,

 Kâh uçarak tüyler gibi, kâh yuvarlanarak...

Karlar... Sessizlik ilahilerinin ezgileri,

Karlar... Bütün melekler âleminin bahçelerinin

çiçekleri

Ey göğün eli, kara toprak üzerine dök,

Ey göğün eli, cömertliğin eli, kışın eli dök:

Bahar çiçeklerinin yerine beyaz karı (dök)

Kuşların nağmeleri yerine ümit sessizliğini (dök)

Anlatımın akıcılığından ve ritminden kar yağışının başladığını anlıyoruz. Kar yağışının havada uçuşması, dönerek ve yuvarlanarak yerlere inmesi anlatılmış. Kar yağışının, insana sessiz bir ümit hissi verdiği ifade edilmiş.

7. Tasvirleri durağan, hareketli oluşlarına göre değerlendirerek şiirde hareketin önemini ifade ediniz.

Betimlemeler, karın hareketlerine göre verilmiş. Kar taneleri yeryüzüne usul usul inmektedir. Betimlemeler de buna uygun, fazla hareketli değil, durağan olarak yapılmış.

15.ETKİNLİK

Sembolizm ve empresyonizmin özelliklerini tahtaya sıralayınız. Bu akımların hangi • özellikleri Elhân-ı Şitâ şiirinde görülmektedir? Örnek veriniz.

8. Doğal çevreyi anlatırken şair, nelere dikkat etmiştir? Anlatılanlar şairin duygu ve düşünce filtre­sinden geçmiş şekilde mi karşımıza çıkmaktadır? Niçin?

Şair doğal çevreyi olduğu gibi değil, kendi anlayış ve zevkinin süzgecinden geçirerek anlatmıştır. Kar, şa­ire göre kuru kuruya bir doğa olayı değildir. Şair, ka­rın saflığını, temizliğini ve bütün çirkinlikleri örten beyazlığını yüceltir.

16.ETKİNLİK

a) Şiire hâkim olan duygu nedir?

Kaybolan bir mutluluk duygusu

b) Şair, doğa tasvirini kendi ruh hâlini anlatmak için araç olarak kullanmış olabilir mi? Tartışınız. Ulaştığınız sonucu defterinize yazınız.

Şair, ruh halini anlatmak için doğa tasvirini araç olarak kullanmıştır. Bahar ve kış mevsimiyle ilgili kavramları iç içe işlemiş, ruhundaki hüznü, karmaşayı yansıtmıştır. Baharın kaybolmasına üzülen şair, kışın gelişine hüzün duysa da isyan etmemekte bu doğa olayıyla ruhunu dinlendirmektedir.

9. Karların önce yavaş yavaş ve parça parça, sonra hızlı hızlı ve lapa lapa yağışı ile şairin ruh hâli arasındaki ilişkiyi açıklayınız.

Bu, şairin ruhundaki değişimleri yansıtmaktadır. İnsanın önce hüzünlenip sonra gözyaşı dökmesi gibi…

10. Şiirin temasını bulunuz. Temanın soyuta mı, somuta mı; bireye mi, topluma mı daha yakın oldu­ğunu açıklayınız.

Kar ve hüzün, kaybolan mutluluk – Bu tema soyuttur, bireye yakındır.

11. Şiirde işlenen temanın evrensel özellik taşıyıp taşımadığını söyleyiniz.

Şiirde işlenen tema evrensel bir nitelik taşımaktadır.

12. Şairin ruh hâli ve şiire hâkim duygu ile şiirin yazıldığı dönemi ilişkilendiriniz. Şiiri oluşturan zih­niyeti belirtiniz.

Şairin ruh halinde karamsarlık ve melankoli görülüyor. İnsanı hüzünlendiren ve derin düşüncelere yönelten doğa betimlemelerine ağırlık vermiş. Servetifünun sanatçılarının genel ruh yapısını yansıtmaktadır. Servetifünun dönemi zihniyeti hakimdir.

13. Divan şiirindeki gazel, kaside gibi türlerde işlenen temalarla Elhân-ı Şitâ şiirinin temasını karşılaş­tırınız. Şiirin içeriğinde Tanzimat’la başlayan yenilikle Elhân-ı Şitâ’nın teması arasındaki ilişkiyi söyleyiniz.

Divan şiirindeki gazellerde aşk, sevgiliye özlem, dünyanın güzellikleri; kasidelerde ise din ve devlet büyük­lerine övgü gibi temalar işlenmiştir. Elhan-ı Şita şiirinde ise bireysel bir tema farklı bir bakış açı­sı ve üslupla işlenmiştir. Elhan-ı Şita şiiri, ele aldığı temanın bireysel olması bakımından divan şiirine benzemektedir. Ancak temanın işleniş biçimi ve kullanılan üslup bakımından kendine ve dönemine özgüdür.

14. Şiirin dilini konuşma dili ile karşılaştırınız. Benzerlik ve farklılıkları söyleyiniz.

Dil olarak Arapça ve Farsça kelimelerle yüklü ağır bir dil kullanılmış. Şiirin günümüz Türkçesine çevrilmiş bölümünde zaman zaman konuşma diline daha yakın bir kullanımın olduğunu görüyoruz. Ancak sanatlı, istiareli bir söyleyiş olduğundan sanatsal bir dil vardır.

Bir dizenin ortasından başlayıp birkaç dize sonra biten, yan yana getirildiğinde nesir  parçası zannedilebilecek cümleleri, düz yazı gibi okuyunuz. Elde ettiğiniz yeni metnin güçlü ve pürüzsüz bir nesir parçası olup olmadığını tartışınız. Ulaştığınız sonucu defterinize yazınız.

15. Şiirde bahara (mutluluğa) ait birçok şeyin kışın gelmesiyle kaybolduğu ifade edilmektedir. Şair, hangi varlığı mutluluk duygusu ile ilişkilendirmiştir?

Şair, kışın gelmesiyle bahara ait unsurların yok olmasından elem duyuyor. Kışın, bahar çiçekleri yerine kar taneleri var. Kar taneleri, mutluluk ve hüzün duygusunu bir arada veriyor şaire.

16. Şiirdeki diğer imajları göstererek bunların nasıl kullanıldığını söyleyiniz.

 Şiirdeki imajlar (imgeler):

"Beyaz titreyiş, dumanlı uçuş kalplerin çılgın ezgile­ri, güvercinlerin şarkıları, derin sessizlik, beyaz me­lek kanadının saçağı, mavi tüyler, tabiatın ruhu, göl­geler siyahlıklar ve ümitsizlikler yığını, beyaz örtü, emeller gibi yağan kar, hayal gibi koşan kar, sessiz rüzgâr, saf kanat, sükût ilahilerinin ezgileri, semanın eli, cömertliğin eli, kışın eli, kuşların ezgileri, ümit sessizliği."

17. Dizelerdeki söz sanatları ile şairin “resim gibi şiir” yazma gayretini ilişkilendiriniz.

Şiirdeki söz sanatları genelde teşbih ve istiaredir. Bu da şiirin anlamsal kurgusunda gözlemin ve betimlemenin önemli bir etkisi olduğunu göstermektedir.  Şair, doğayı bir ressam dikkatiyle izlemiş, gördüklerini kendi bakış açısına göre yorumlamış ve tablo gibi şiir yazmıştır.

18. “Küçükken en tatlı eğlencem, resimli kitapların yapraklarını çevirmekti.” diyen şairin şiiri için “resim gibi şiir” denilebilir mi? Neden?

Evet, denilebilir. Şair resim gibi şiir yazmıştır. Şairin güçlü betimlemeleri vardır. Şair, kelimelerle adeta bir kış tablosu çizmiştir.

18.ETKİNLİK

Onuncu etkinlikte yaptığınız resim veya yazdığınız öykü ya da şiirle Cenap Şehabettin’in şiirindeki kar manzarasının farklılıklarını belirleyiniz.

19. Şiirde anlatılan duyguların bireysel olup olmadığını söyleyiniz.

20. Şiirle ilgili duygu ve düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.

21. Şair ile anlattığı manzara arasındaki ilişkiyi ifade ediniz.

Şair, tabiatı canlı bir varlık, insan gibi düşünmüş. Karın yağışıyla ilgili betimlemelerle şair ruhsal durumunu yansıtmıştır.

22. Şiirde anlatılanların düz yazı ile ifade edilip edilemeyeceğini belirtiniz. Ulaştığınız sonucu, nede­nini de belirterek defterinize yazınız.

Düz yazı ile ifade edilemez. Çünkü düz yazı ile aynı duyguları yakalamak mümkün değildir. Düz yazıda şiirdeki ahenk, ritim unsurları kaybolacaktır.

23. Temanın ele alınış biçimi, aruzun farklı kalıplarının bir arada kullanılışı, dil ve anlatım yönünden değerlendirildiğinde Elhân-ı Şitâ şiiri, divan ve Tanzimat şiirinden hangisine daha yakındır? Bu yakınlık, o geleneğin devamı şeklinde algılanabilir mi? Açıklayınız.

24.  

Elhân-ı Şitâ şiiri temanın ele alınış biçimi yönünden Tanzimat şiiri geleneğine yakındır çünkü divan şiiri­nin klasik konularının dışına çıkmıştır. Şiirde aruzun farklı aruz kalıplarının kullanılması Servet-i Fünun şiirinin bir özelliğidir. Şiir dil ve anlatım yönünde divan şiiri geleneğine yakındır.

19.ETKİNLİK

Elhân-ı Şitâ’yı seçtiğiniz günümüz şiiri ve kitabınızın 35. sayfasındaki Namık Kemal’e ait kasideyle tema, ölçü, dizelerin kümelenişi, dil, anlatım yönünden karşılaştırınız. Benzer­lik ve farklılıkları defterinize yazınız.

25. Cenap Şehabettin’in fikrî ve edebî yönüyle ilgili çıkarımlarda bulunarak sonuçları maddeler hâ­linde tahtaya yazınız.

26. Cenap Şehabettin’in eserinde dile getirdikleri ve ruh hâli, şairin yaşadığı dönemin gerçekliğiyle ne derece örtüşmektedir?

Dönemin gerçekliğiyle örtüşüyor. Servet-i  Fünun sanatçılarının çoğunda karamsarlık, hüzün bireysellik görülür.